Dr. Herbert van Erkelens (Alkmaar, 1952) studeerde theoretische fysica en promoveerde op een kosmologisch onderwerp aan de UvA. Daarna wijdde hij zich aan de relatie tussen natuurkunde, dieptepsychologie en religie om zich vervolgens aan de VU in Amsterdam enige jaren bezig te houden met de kernwapenproblematiek en de relatie tussen kwantumfysica en godsbeeld.

Op aanraden van psychologe Marie-Louise von Franz verdiepte hij zich vervolgens in de ongepubliceerde nalatenschap van de eminente fysicus Wolfgang Pauli. Deze beroemde theoretisch fysicus is de dromer uit Jungs werk ‘Psychologie und Alchemie’. Samen met de Jungiaanse analytica Eva Wertenschlag, duidde Van Erkelens vele nog onbekende dromen van Pauli die als kernthema ‘een nieuwe alchemie’ hebben.
Beiden werkten in dat kader ook mee aan de tv-documentaires ‘Passions of the Soul’ van regisseur Philip Engelen. Deze documentaires over de wereld van Jung werden in de herfst van 1991 door de IKON uitgezonden.

Eind 1995 publiceerde Van Erkelens ‘Het spel van de wijsheid’, dat nader op het werk van Jung, Pauli en Von Franz ingaat, met betrekking tot synchroniciteit. In 2003 besloot hij het werk voort te zetten dat Jung en Von Franz op het gebied van getal-archetypen hadden verricht. Hij begon het werk van de kunstschilder Peter Birkhäuser en de getal-archetypen 5 tot en met 8 te onderzoeken.

De Maya-kalender en de graancirkels uit Zuid-Engeland inspireerden hem twee jaar later om tot en met het getal-archetype 13 te gaan. Over deze zoektocht schreef hij vervolgens zijn boek ‘De dertien tonen van de schepping’ (2006) en ‘Modern Alchemy’ (2007). Van Erkelens geeft colleges aan het Jungiaans Instituut in Nijmegen. Wij plaatsten op deze site meerdere artikelen van zijn hand. (HIER)

* * *

x

Vorig jaar, in mei 2016, ging ik naar een symposium van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen) dat als thema had: ‘Toeval’. Daar werd The Challenge of Chance onder redactie van Klaas Landsman en Ellen van Wolde gepresenteerd. Landsman is natuurkundige en Van Wolde theologe. Ooit heeft Albert Einstein het toeval uit de natuurkunde willen verbannen met de spreuk ‘God dobbelt niet.’ Maar toeval is het gevolg van de individualiteit van fysische toestanden. Er vinden volgens de kwantumfysica sprongen plaats tussen fysische toestanden. Zonder de regels van de kwantumfysica zou er geen spontaniteit en individualiteit van atomaire processen bestaan. Er zouden ook geen scheikundige elementen, sneeuwvlokken, sterren en levende wezens bestaan.

Merkwaardig aan het symposium bij de KNAW was dat niemand op de hoogte bleek van het door Carl Gustav Jung opgemerkte zinvolle toeval. Hij had daarover in 1952 een artikel gepubliceerd in een boek waaraan ook theoretisch fysicus Wolfgang Pauli een bijdrage had geleverd. Jung had het principe van synchroniciteit geponeerd ter beschrijving van zinvolle coïncidenties.
Pauli was ingegaan op het conflict aan het begin van de zeventiende eeuw tussen de natuur- en sterrenkundige Johannes Kepler en de arts en alchemist Robert Fludd. Ons wereldbeeld was daarbij in twee stukken uiteengevallen. Een wetenschappelijke en een esoterische interpretatie van de kosmos gingen niet meer samen.

Toeval en de wetenschap…
Bij het toeval kun je met een strikt wetenschappelijke visie niet volstaan. Want het overkomt je en vraagt om een antwoord vanuit je hele persoon. Sommige mensen zoeken naar samenhangende en alles verklarende patronen in hun leven. Maar Ellen van Wolde heeft die zucht naar verbanden opgegeven toen bij haar de diagnose borstkanker was gesteld. Vijf jaar lang leefde zij met het vooruitzicht dat ze mogelijk nog maar twee jaar te leven had. In die jaren ontdekte zij dat werk niet het enige waardevolle in het leven was. In een interview door Annemarie Haverkamp in een special van het universiteitsblad ‘Vox’ merkte zij op

“Ineens stonden allemaal mensen voor mij klaar, mijn man, mijn familie, mijn vrienden. Het was net of ik ze veel beter zag dan daarvoor, dat vond ik eigenlijk heel mooi. Het heeft mijn kijk op het leven echt veranderd. Ik dacht “wat ben ik toch een idioot dat ik altijd maar zit te studeren.”’ Van Wolde had geen kinderen. Anders had ze dit wel eerder ontdekt. Pas de borstkanker, de chemokuur en de jarenlange onzekerheid openden haar de ogen voor wat nog meer waardevol in het leven is.

In de wetenschap zoek je naar verklaringen en verbanden en zit je vaak in je maag met het onverwachte wat je verwachtingspatronen doorbreekt. Van Wolde pleit ervoor niet alles te willen weten: ‘We weten meer niet dan wel. We weten niet eens hoeveel we niet weten.’

Op 19 mei van dit jaar kwamen er via internet twee vragen op mij af die op de dromen en brieven van Pauli betrekking hadden. Ik besloot terug te keren naar het onderzoek dat ik jaren terug had voltooid. Op zolder lagen de kopieën van de brieven die ik ooit had bestudeerd om te weten te komen hoe kwantumfysica en dieptepsychologie met elkaar verbonden waren. Opnieuw moest ik mij verdiepen in het fenomeen tijd en de aard van bewustzijn.

Op 31 juli nam ik de agendaladder van de  KNAW door die vier dagen eerder was toegestuurd. Daarin werden de bijeenkomsten na de zomer aangekondigd. Op 9 oktober zou het onderwerp ‘Dawn of a New Age in Science’ aan de beurt zijn: Met als onderbouwende tekst:

‘Wordt het tijd om de manier waarop we over wetenschap nadenken te veranderen? Tijdens deze avond buigt een zeer divers panel van experts zich over deze vraag aan de hand van verschillende onderwerpen die niet goed vanuit ons huidige wetenschappelijke paradigma te verklaren zijn.’

Ik gaf mij meteen op om erbij te kunnen zijn.
Het opmerkelijke was dat het medium Judith Moore mij op diezelfde dag liet weten dat de god Thot mijn hulp nodig had voor een bijzondere workshop. Thot is een kosmische intelligentie die verstand heeft van natuurkunde. Dat weet ik dankzij de natuurkundige Jude Currivan die steeds openlijker laat doorschemeren dat Thot op haar vierde als een wezen van licht aan haar verscheen om haar in te wijden in het multidimensionale karakter van de kosmos. In het dit jaar verschenen ‘The Cosmic Hologram’ bedankt zij Thot als haar mentor, gids en dierbare vriend.

Aan de universiteit staat Thot bekend als Hermes Trismegistus en je kunt je, als je dat wilt, verdiepen in de hermetische traditie waartoe ook Jung en Pauli behoorden. Maar het wordt niet gestimuleerd om in gesprek te gaan met de oervader van de hermetische traditie. De reden is dat Galilei, Kepler en Newton een nieuwe wijze van zien ontwikkelden toen zij zich in het verschijnsel beweging gingen verdiepen.

Door precies te meten wat er op aarde en aan de hemel gebeurde en hiervoor wiskundige modellen op te stellen werd het concept natuurwet geboren. Uitgangspunt: De natuur voldoet aan abstracte wetmatigheden. Aan goden was het niet meer toegestaan zich in natuurverschijnselen te openbaren.

Het pluspunt aan deze ontwikkeling was dat hiermee een nieuw venster op de kosmos werd geopend. De natuurkunde kwam tot ontwikkeling en stap voor stap werd het duidelijk hoe immens groot het voor ons zichtbare deel van het heelal is. Nog steeds meten sterrenkundigen precies op welke bewegingen zij daarin waarnemen en tot hun verrassing zijn die bewegingen niet in overeenstemming met de algemene relativiteitstheorie van Einstein. Om deze reden hebben natuurkundigen grote hoeveelheden donkere materie en donkere energie verzonnen om de Einstein-vergelijkingen te doen kloppen.

Maar wat is donkere materie..?
Nu ben ik natuurlijk niet degene die deze kwestie tot een oplossing gaat brengen. Maar twee dagen voor de workshop ontmoette ik Judith. Zij kreeg een boodschap van Thot door en zag ook enkele keren het gezicht van Einstein. Diens zwaartekrachttheorie is zo goed dat we die dagelijks gebruiken voor de navigatiesystemen in onze auto. Natuurkundigen zijn er inmiddels ook in geslaagd om zwaartekrachtgolven te meten. Dankzij die metingen is het nog maar kort bekend hoe er in het heelal goud wordt gemaakt.

Het blijkt dat daarvoor een botsing van twee neutronensterren nodig is. Eerder hebben fysici via zwaartekrachtgolven de botsing van twee zwarte gaten waargenomen. Blijkbaar mankeert er wat dat betreft weinig aan Einsteins theorie. Maar Thot wees tijdens de workshop met Judith Moore (HIER) wel op een manco..! Zonder liefde zou zwaartekracht ons fataal kunnen worden:

‘En dit is de bestemming van de menselijke ziel, om de kracht van de liefde te kennen. Om de kracht van liefde, de kracht van Creatie te kennen, de macht van Liefde, de essentie, de essentie die het universum bij elkaar houdt. Want zonder die kracht zou het universum uit elkaar vliegen. De Aarde zou instorten, alles, alles, niet alleen dit universum, maar ook andere universa zouden in een zwart gat storten. Liefde is de kracht die het evenwicht in de universele orde in stand houdt.’

De terugkeer van Pauli in mijn leven..
Zover is de natuurkunde nog niet, ook al omdat liefde niet zo eenvoudig in een wiskundige formule is te vangen. Het dichtst bij zo’n formule komt de cirkelvorm die het hart van de kwantumfysica vormt en natuurkundigen in de gelegenheid heeft gesteld om het golf- en het deeltjeskarakter van licht en materie met elkaar te verenigen. Pauli ervoer dit wiskundige symbool als een ring en als het huwelijk der tegendelen, maar hij schrok ervoor terug om de psychologische betekenis ervan in zijn leven toe te laten.

In een documentaire van de IKON onder regie van Philip Engelen zie je Pauli aarzelend zijn hand uitsteken naar de gouden ring die voor zijn ogen zweeft, maar hij durft het avontuur met die ring niet aan te gaan. (HIER) Dit was door Philip in beeld gebracht voor de serie Passions of the Soul die in november 1991 werd uitgezonden.

Het KNAW-jaar symposium..
Op 9 oktober bezocht ik het symposium van de KNAW dat de dageraad zou inluiden van een nieuwe tijd in de wetenschap. Centraal stond een uitgave van de Amsterdam University Press getiteld The Universe, Life and Everything. Dat bleek een bescheiden boekje te zijn samengesteld uit interviews door Sarah Durston en Ton Baggerman. Durston is professor op het gebied van ontwikkelingsstoornissen in de hersens aan het Universitair Medisch Centrum in Utrecht. Baggerman is als psycholoog en psychotherapeut werkzaam in Tilburg. Beiden voelden zich geroepen om het veranderende begrip van de realiteit in de wetenschap in kaart te brengen.

Sinds de kwantumfysica is het niet meer vanzelfsprekend dat de natuurkunde weet hoe de realiteit in elkaar steekt. Zelfs de door Descartes ingevoerde scheiding tussen geest en materie staat ter discussie. Bewustzijn zou van invloed kunnen zijn op materie. In de neurowetenschap kunnen ADHD en autisme wel als ontwikkelingsstoornissen beschreven worden, maar de mensen die een dergelijke stoornis vertonen ervaren die niet als afwijkend gedrag, maar als hun manier van zijn.
Zelf weet ik vanwege onze dochter dat autisme een afwijkende informatieverwerking door de hersenen is. Mensen met autisme krijgen meer informatie binnen dan mensen zonder autisme. Maar wat betekent dat voor het beeld dat wij van onszelf koesteren?

Ik kan hier alleen maar kort aanstippen waarop Sarah Durston en Ton Baggerman in hun boek/studie zijn uitgekomen. Er is in ‘The Universe, Life and Everything’ een heel hoofdstuk ingeruimd voor synchroniciteit en de vraag naar zin en betekenis ervan in de wetenschap. Dat is een enorme stap vooruit. Niet alles is even helder geformuleerd, maar dat is ook de schuld van Jung die zoveel verschillende definities van synchroniciteit gaf dat ook puur fysische verschijnselen eronder lijken te vallen.

Bijzonder vind ik wat theoretisch fysicus Erik Verlinde opmerkt
Over de diverse onderwerpen die Durston en Baggerman aanroeren kwamen opmerkingen van professor Erik Verlinde. Hij weet natuurlijk niet wat Thot over zwarte gaten heeft opgemerkt. Zijn weg is die van de natuurkunde. Hij werkt aan een theorie waarin zwaartekracht op een ingewikkelde manier via entropie de introductie van donkere materie en donkere energie overbodig maakt. Dat weet ik omdat ik twee publicaties van Verlinde heb gedownload. Entropie is een maat voor wanorde in een fysisch systeem. Je kunt entropie alleen maar met een dieper niveau van beschrijving combineren als een fysisch systeem dankzij de kwantumfysica een eindig aantal toestanden tot zijn beschikking heeft.

De oneindigheid in de natuurkunde: een ‘zwart gat’ voor fysici..!
Natuurkundigen wantrouwen het als fysische grootheden naar oneindig gaan. Dan roepen zij de hulp van de kwantumfysica in. Psychologen staan op vergelijkbare wijze voor de vraag hoe een universeel en in principe oneindig bewustzijn tot de ervaring van een eindig, individueel zelf kan leiden. Durston vermoedt dat de hersenen hierbij een rol spelen:

‘Wanner je in de hersenen kijkt, zijn er allerlei soorten mechanismen aanwezig om de hoeveelheid informatie te beperken die doorgestuurd wordt. Dit bracht mij tot de hypothese dat mogelijk het doel van hersenfuncties is om een beperkt bewustzijn te scheppen, een besef van het eigen unieke zelf, los van de omgeving. Die beperking stelt ons juist in staat om een interactie aan te gaan met een complexe en snel veranderende omgeving.’

Verlinde haakt hierop in door te beklemtonen dat natuurkundigen steeds bezig zijn uit een overdaad aan informatie datgene te selecteren wat met een wiskundige vergelijking beschreven kan worden:

‘Wanneer een natuurkundige één enkele vergelijking probeert te vinden om alles te beschrijven, beseft hij niet wat hij aan het doen is. In feite reduceert hij het overmatig complexe tot een miniem onderdeel ervan. Wij mensen zijn daar erg goed in, maar het gaat daarbij altijd om een reductie van informatie.’

Wat de dieptepsychologie ons kan leren is dat die reductie juist de mogelijkheid opent om ook het grenzeloze te ervaren. Dat is tenminste wat Jung in ‘Herinneringen, dromen, gedachten’ opmerkt: ‘Het gevoel voor het onbegrensde komt alleen dan binnen mijn bereik, wanneer ikzelf tot het uiterste begrensd ben. De grootste begrenzing van de mens is het ‘zelf’, dat zich manifesteert in het besef: ‘Ik ben alleen maar dat!’ Slechts het bewustzijn van mijn scherpste begrenzing in het ‘zelf’ is aangesloten op de onbegrensdheid van het onbewuste. Hier ervaar ik mezelf tegelijk als begrensd en eeuwig, als het ene én het andere.’

Tot slot
Het is opmerkelijk dat dit inzicht via de kwantumfysica ook tot de natuurkunde is doorgedrongen. Dat Durston en Baggerman te rade gaan bij de natuurkunde is dan ook naast alle verwarring die dit veroorzaakt een reis van herkenning. Natuurkunde en psychologie zijn helemaal niet zo verschillend van elkaar als het op diepere vragen aankomt. En die vragen mogen van de KNAW gelukkig weer gesteld worden. Dat is ook hard nodig.

In de tijd van Pauli en Jung had de natuurkunde aan de mensheid kernwapens geschonken waarmee alles wat in eeuwen was opgebouwd eenvoudig vernietigd kon worden. Nu is de toestand van de Aarde en de mensheid nog steeds kritiek en een nieuwe wijze van kijken in de wetenschap kan meehelpen om terug te keren naar harmonie met de natuur en de wereld om ons heen.

Herbert van Erkelens © 2017

website HIER

‘The Universe, Life and Everything. Dialogues on our Changing Understanding of Reality’

Sarah Durston and Ton Baggerman:
Amsterdam University Press, 2017.