Welk gezicht wil jij van Mandela onthouden..?

x

x

De vele gezichten van Nelson Mandela

2014 © Hugo van der Zee

x

Het is een jaar geleden dat Nelson Mandela is overleden. De begrafenis was een groot evenement dat over de hele wereld werd uitgezonden. Onder de vele genodigden waren 100 staatshoofden. Regeringen die in het verleden de apartheid hadden gesteund noemden Mandela de ‘grootste man van de twintigste eeuw’. Ook de media, waarvan velen Mandela ooit als terrorist beschreven, presenteren hem als internationale held, vergelijkbaar met personen als Gandhi en Martin Luther King. Natuurlijk kan je niet anders dan respect hebben voor een man die de strijd aanging tegen de onderdrukking van zijn volk.

Een man die, na 27 jaar gevangen te hebben gezeten, de mensen van het apartheidsregiem kon vergeven en de draad weer kon oppakken. Er zijn inmiddels vele boeken en films over het leven Mandela. Deze beschrijven hem als de man van verzoening, van de dialoog, als de man die Zuid Afrika op bekwame en geweldloze wijze van apartheid naar een vrije democratie had weten te leiden.

Dit beeld blijkt echter eenzijdig.
Met name de overgang naar een democratie komt niet overeen met historische feiten. Feiten die grotendeels zijn na te gaan met de gangbare nieuwsbronnen. Weinig journalisten durven zich echter aan deze zaak te branden. Mandela kreeg al tijdens zijn leven de status van een heilige. En kritisch kijken naar een heilige, ook al gaat het om feiten, betekent heiligschennis.

De enkele personen die zich durven uitspreken zijn onder anderen Naomi Klein, John Pilger, Glen Ford, Ronnie Kasrils, Cosmas Desmond, Vishwas Satgar, Patrick Bond, en Yasmin Sooka. Deze personen, die bekend als staan als zeer integere mensen, scheppen een ander beeld van Mandela dan het beeld van de verzoener die we via de media kennen. Het motief van deze mensen is niet om iemand in een goed of kwaad daglicht te stellen. Het is geen aanklacht, geen beschuldiging, maar journalistiek onderzoek.

Er zijn belangrijke vragen die roepen om antwoorden:

• Wat is er werkelijk gebeurd in Zuid Afrika?
• Hoe is de overgang verlopen?
• Wat was de rol van Mandela en de ANC top?
• Welke diplomatieke en commerciële belangen speelden hier?
• Wat zijn de overwegingen geweest en welke beslissingen zijn genomen?
• Hoe is de situatie nu, en hoe ziet men de toekomst.

Even terug in de geschiedenis..
Om de situatie in Zuid Afrika te kunnen begrijpen is het goed om terug te gaan in geschiedenis, naar het ontstaan van het apartheidsregiem. Na de tweede wereld oorlog werden veel Westerse kolonies in Afrika en Azië onafhankelijk en er vonden democratische verkiezingen plaats. Ook in Zuid Afrika had de zwarte bevolking de hoop op vrije verkiezingen. Aangezien de zwarte bevolking 90% van Zuid Afrika uitmaakt zouden zij de verkiezingen vrijwel zeker winnen.

In 1948 echter greep de blanke Zuid Afrikaanse nationalistische partij de macht en stichtte een regiem gebaseerd op racisme en klassenscheiding, de ‘apartheid’. Alleen blanken en kleurlingen hadden stemrecht. Nu bestonden racisme en rassenscheiding in Zuid Afrika als sinds de tijden van het kolonialisme. Maar het was voor het eerst dat het officieel werd ingevoerd. De zwarte bevolking werd hun Zuid-Afrikaans staatsburgerschap ontnomen en ze werden staatsburgers van de ‘bantoestans’ of ‘thuislanden’, ook als ze daar niet woonden.

De thuislanden waren onvruchtbaar-droge, niet-aaneengesloten gebieden, waar nauwelijks een normaal bestaan mogelijk was. Miljoenen (!) zwarte mensen die ongewenst waren of niet productief geacht, werden van hun land verdreven en naar deze thuislanden gestuurd. Veel ouderen en kinderen bezweken door honger en uitputting en de zwarte mensen die in Zuid Afrika bleven werden als vreemdelingen beschouwd en moesten een pasje bij zich hebben. Veel zwarten werden in de Townships onderbracht; woonwijken die zich op gepaste afstand van blanke gebieden bevonden.

Elke stad, vooral industriële steden, moest minimaal één bijbehorende zwarte township hebben. De townships werden met de steden verbonden, het liefst door spoor, en niet door wegtransport. De structuur van systematische onderdrukking en uitbuiting was grotendeels vormgegeven door de in Nederland geboren Hendrik Verwoerd. In 1958 werd Verwoerd premier van Zuid-Afrika en ontzegde nu ook de kleurlingen in Zuid Afrika van stemrecht.

Mandela en zijn afkomst..
Mandela kwam uit een aristocratische familie en maakte de opkomst van de apartheid mee als jonge advocaat. Via zijn cliënten kreeg hij direct te maken met het onrecht in Zuid Afrika, met name de huisuitzettingen. Mandela was al sinds 1944 lid van het ANC en hij besloot zijn loopbaan op geven om zich volledig als activist in te zetten. Het ANC was een politieke beweging die de geweldloze strijd van Gandhi als voorbeeld had. In een alliantie met de beweging van kleurlingen en de blanke linkse beweging werd het ‘Handvest van de vrijheid’ (Freedom Charter) opgesteld.

In een proces dat één van het meest democratische uit de wereldgeschiedenis, gingen tienduizenden ANC leden van deur tot deur om de mensen te vragen wat voor hen belangrijke punten waren, hoe zij dachten dat een post-apartheid er uit zou moeten zien. De Freedom Charter is veel meer dan een sociaal manifest of grondwet, en heeft tot vandaag niets van zijn kracht en actualiteit verloren. Het handvest vangt aan met de stellingen: Zuid Afrika is van al zijn bewoners, alle mensen moeten regeren, gelijke rechten en kansen voor iedereen, teruggave van gestolen land, gelijke verdeling van de rijkdommen, vrede en vriendschap, en bovenal ‘herstel van waardigheid’.

De situatie kreeg een heel andere wending toen bij een demonstratie in de township Sharpville de politie het vuur opende op de demonstranten. Er vielen 59 doden en vele gewonden. Er was veel internationale kritiek, en de regering van Verwoerd stapte uit het Gemenebest. Een nieuwe Zuid Afrikaanse republiek werd gesticht waar de rechten van de zwarten en kleurlingen nog verder beperkt werden. Mandela en het ANC besloten dat de strijd alleen maar met militaire middelen doorgezet kon worden en de militaire arm van het ANC, de ‘Umkhonto we Sizwe’ of ‘MK’, werd gesticht. Het ANC was nu een revolutionaire partij en de strijders noemde zich de ‘Freedom fighters’.

Het ANC sloot een alliantie met de Communist Party (SACP) en de vereniging van vakbonden (SACTU). Deze alliantie was de basis voor een wereldwijde anti apartheidsbeweging die de situatie in Zuid Afrika onder de aandacht bracht en bij regeringen aandrong op het boycotten van Zuid Afrika. Het militaire conflict werd ook steeds internationaler. De alliantie kreeg financiële en militaire steun van de USSR, enkele Oostblok landen, Libië en Cuba. Het ANC en de MK zetten bases op in Afrikaanse buurlanden als Angola, Tanzania, Namibië, Mozambique en Angola van waaruit de strijd werd gecoördineerd.

In 1962 werd Mandela met 19 anderen aangehouden. De arrestatie was voorbereid met de hulp van de C.I.A, die infiltranten binnen de ANC had. De strijd ging door zonder Mandela, en werd steeds harder. In de jaren 70 en 80 namen veel zwarte studenten de wapens op. De eerste conflicten concentreerden zich in de townships. De politie schoot met scherp op de demonstranten, veelal studenten en kinderen. Hoe harder het politiegeweld was hoe heftiger het verzet werd.

Wanneer de politie na een actie de volgende dag terugkeerde vond men daar een nog grotere menigte. De beelden gingen de wereld over en de kritiek op Zuid Afrika nam toe. De goed georganiseerde mijnstakingen, waar honderdduizenden mijnwerkers aan deelnamen, betekenden een ook gevoelige slag voor Zuid Afrika.

Er was geen echte controle op de boycotten en veel internationale bedrijven bleven handel drijven met Zuid Afrika. De Wereldbank en het IMF leenden Zuid Afrika tientallen miljarden dollars om de strijd tegen tégen de ANC- alliantie te financieren. De VS, Engeland en Israël voorzagen Zuid Afrika van wapens. In 1988 viel Zuid Afrika met een groot leger Angola binnen en werd verslagen door een alliantie van het Angolese en Cubaanse leger en de Freedom Fighters.

Door deze nederlaag en de toenemende negatieve internationale aandacht raakte het apartheidsregime steeds meer in isolement. Men besefte dat een harde militaire onderdrukking niet zou lukken. Ook het ANC kwam tot de conclusie dat het conflict in een patstelling terecht was gekomen, en onder president de Klerk begonnen de onderhandelingen over de overgang naar een democratisch systeem.

De laatste jaren van zijn gevangenschap was Mandela naar een andere gevangenis overgeplaatstwaar hij bezoek mocht ontvangen. Een van de eerste vragen van het ANC aan Mandela was; “Sta je nog steeds achter de Freedom Charter?”. Mandela bevestigde dit. Over de distributie van Zuid Afrikaanse rijkdommen, die vorm zouden krijgen in nationalisaties, schreef Mandela in 1990 aan het ANC; “De nationalisatie van de mijnen, banken en monopolistische industrieën is het beleid van het ANC, en de verandering of wijziging van onze standpunten in dit verband is ondenkbaar”.

Mandela for president..
Na de vrijlating van Mandela begon een grote verkiezingscampagne. Het nieuwe Zuid Afrika zou een ‘regenboog natie’ worden met gelijke rechten en gelijke kansen voor iedereen. Tot aan de verkiezingen waren de nationalisaties onderdeel van de campagne. Echter, na de verkiezingen bleek dat er was gekozen voor een andere agenda. Een agenda waar slechts een kleine groep binnen de ANC van op de hoogte was. De nationalisatie van de mijnen en de industrieën bleek volledig van tafel te zijn. Ook de teruggave van de in beslag genomen grond ging niet door.

Daarentegen garandeerde de nieuwe grondwet het eigendomsrecht van bestaande grondbezitters, waardoor het vrijwel onmogelijk werd om te procederen. De Zuid Afrikaanse Centrale Bank werd geprivatiseerd. Als directeur werd Derek Keyes aangewezen, dezelfde persoon die gedurende de apartheid aan het hoofd van de Centrale Bank stond. Ook de minister van Financiën werd gehandhaafd. Het kwam er op neer dat de hele financiële sector in handen bleef van een kleine Afrikaanse blanke minderheid en van buitenlandse investerings-bedrijven.

De grote bedrijven, waarvan er veel direct betrokken waren geweest bij de misdaden begaan door het apartheidsregiem kregen carte blanche in de nieuwe economie. De herstelbetalingen van de bedrijven die van de apartheid hadden geprofiteerd bleven uit. De belasting voor de zeer rijken die de ANC had toegezegd in te voeren werd geannuleerd. Internationale bedrijven, met name Britse en Amerikaanse, kregen volledige toegang tot de Afrikaanse markten met garantie van lage belastingen. Sociale programma’s werden gesnoeid of geannuleerd.

Het ANC had veel aandacht besteed aan het opstellen van het RDP (Reconstruction and Development Programme). Dit programma moest er voor zorgen dat iedere Zuid Afrikaan, ongeacht inkomen of afkomst, recht had op voorzieningen zoals fatsoenlijke huisvesting, adequate gezondheidszorg, goed onderwijs, openbaar vervoer, toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen.

Het RRP programma werd sterk aangepast en grotendeels vervangen door het GEAR (Growth, Employment and Redistribution) programma dat was opgezet door de Wereld Bank en enkele neo-liberale denktanken. Dit programma snoeide enorm in overheidsvoorzieningen en sociale projecten.

Het ANC volgde nauwgezet de voorschriften van de Wereld Bank en het IMF. Zuid Afrika werd uitgenodigd op G-8 vergaderingen en nam deel aan de economische top in Davos. De toespraak van Mandela, geschreven door Tito Mboweni, de oud directeur van de Zuid Afrikaanse Centrale Bank, was in feite een boodschap aan de financiële elite dat men niets te vrezen had van het nieuwe Zuid Afrika. De Zuid Afrikaanse nieuwe koers werd dan ook alom geprezen.
Bij een latere top in Davos zou George Soros zeggen: ‘Zuid Afrika is nu volledig in handen van international kapitaal’. Niet lang na de vergadering in Davos stemde het ANC er mee in dat het de volledige schuld van het apartheidsregime op zich zou nemen. Ze kreeg hiervoor een lening van 25 miljard dollar van het IMF. Aan deze leningen zaten voorwaarden verbonden die de controle over de Zuid Afrikaanse grondstoffen, industrieën en financiële sector verzegelde.

Er was uiteraard wel oppositie tegen de radicale verandering van koers. Chris Hani, de tweede man na Mandela, die aan het hoofd van zowel de MK als de SACP stond, was fel tegen. Hani had grote populariteit en was naast Mandela een kandidaat voor het presidentschap. In 1993 werd Hani vermoord door Janusz Waluś, een Poolse immigrant. Waluś werd gearresteerd en bekende dat hij de moord in opdracht had uitgevoerd. Ondanks vele aanwijzingen dat de apartheidsregering bij de aanslag was betrokken werd uiteindelijk alleen Waluś berecht. Het ANC besloot de onderhandelingen af te breken.

Priester Cosmas Desmond, een andere criticus van Mandela..!
Het leek er op dat de kaarten opnieuw geschud zouden kunnen worden maar Mandela drong aan om de onderhandelingen voort te zetten, hetgeen gebeurde. Een ander persoon die zich kritisch over de het ANC uitsprak was de blanke Zuid Afrikaan en priester Cosmas Desmond. Sinds de aanvang van de apartheid was Desmond voor de zwarte minderheid opgekomen. Zijn boek ‘The Discarded People’ (de afgedankte mensen) waarin hij de huisuitzettingen beschreef werd verboden en Desmond kreeg huisarrest. Toen de kerk zich tegen hem keerde zegde Cosmas Desmond zijn priesterschap op.

Hij migreerde naar Engeland en kwam terug na de vrijlating van Mandela in 1991 waar hij politiek actief werd. Tot zijn overlijden in 2012 bleef Desmond zich voor de armen en onderdrukten inzetten. Over de nieuwe ANC regering was Desmond kort”: “A makeover and bought some new clothes”, vrij vertaald; “oude wijn in nieuwe zakken”. De directrice van ‘Foundation for human righs’ Yasmin Sooka zei het in haar woorden; ‘De ANC regering is niet meer dan een façade, de echte macht ligt elders’.

Het resultaat van twintig jaar ANC regering liegt er niet om. 90% van de Afrikaanse industrieën, de beurs en de grote bedrijven zijn in handen van een kleine elite waarvan het 95% blank is. 70% van het Zuid Afrikaanse land is van blanken (die 10% van bevolking uitmaken). Dankzij deregulatie van de financiële sector kunnen bedrijven hun winsten wegsluizen naar het Westen waardoor de Zuid Afrikaanse economie zich in een constante staat van crisis bevindt.

Het gemiddelde inkomen in Zuid Afrika is weliswaar 15% gestegen, het gemiddelde inkomen van zwart Afrika, dat al zeer laag was, is 19% gedaald. De werkeloosheid is verdubbeld. De gemiddelde levensverwachting is met 13% gedaald. De handel richt zich op het exporteren van goedkope grondstoffen en het importeren van dure eindproducten en diensten. Hierdoor is Zuid Afrika sterk afhankelijk van de internationale bedrijven. Door de privatiseringen zijn veel diensten onbetaalbaar geworden.

Miljoenen mensen werden van water en elektriciteit afgesloten omdat ze hun rekeningen niet kunnen betalen. De mijnen en afgeleide industrieën zijn zeer vervuilend en deregulaties betekenen een ramp voor de natuur. Veel ziektes en calamiteiten zijn direct terug te leiden tot het vervuilde grond- en rivierwater, zoals de cholera epidemie in het jaar 2000.

Het zijn, zoals altijd, de armen die de prijs betalen.
En het was juist de moed en de aanhoudendheid van de armen in de townships die de doorbraak in strijd tegen de apartheid had betekend. Na de onafhankelijkheid had men al een groot offer van de arme bevolking gevraagd door de misdadigers van de apartheidsregime amnesty te verlenen. Natuurlijk moest er een verzoening komen. Maar waarom heeft men de allerergste misdadigers niet voor een internationaal gerechtshof gedaagd?De Afrikaanse doodseskaders hadden werkelijk gruwelijke misdaden begaan. Deze mensen hoefden slechts voor een waarheidscommissie te verschijnen waarna ze vrijuit gingen.

De processen, waar de familie bij aanwezig was, werden op televisie uitgezonden. Daar zien we mensen als Dirk Coetzee, commandant van een doodseksader, luchtig vertellen hoe hij zijn slachtoffers folterde en vermoorde. Zoals de meesten heeft Coetzee nooit spijt getoond, en zoals de meesten kreeg Coetzee amnesty. Velen werden respectabele burgers. Dirk Coetzee werd zelfs een geziene man, uitgenodigd bij talk shows. Voor de ouders, familie en naasten was dit een bittere pil. Maar men kon niet anders dan deze pil slikken. Voor de blanke bevolking was de overgang een heel stuk makkelijker. Er veranderde weinig, in veel gevallen werd het leven beter. Men kon vrij reizen, vrij handelen met de hele wereld, en markten waar de blanke minderheid een monopolie had, zoals onroerend goed en toerisme, floreerden.

Hoe heeft dit alles nu kunnen gebeuren? Een belangrijke factor was de urgentie waarmee de onderhandelingen werden doorgedrukt. Het motto was dat men even ‘samen de schouders eronder moest zetten, het verleden vergeten en zich moest concentreren op de toekomst’. Vertraging betekende achteruitgang. Hoe een dergelijke strategie wordt uitgevoerd is helder beschreven door Naomi Klein in haar boek de Shock Doctrine. Naomi Klein sprak met veel mensen in Zuid Afrika en een deel van de Shock Doctrine gaat over de transitie in Zuid Afrika.

Maar wat bewoog Mandela nu precies om het heft uit handen te geven?
Een veel gehoord argument is dat hij een militaire coup of burgeroorlog vreesde. Dit risico is volgens veel onderzoekers overdreven. De alliantie van ANC/MK /SACP stond zeer sterk. Een ander argument is dat er geen geld was. Dit is zeker waar. De westerse banken en bedrijven hadden de overgang zien aankomen en hadden zich uiteraard voorbereid. Het ANC, dat niet meer kon steunen op Rusland en het Oostblok (die gevallen waren) had het idee dat het zonder hulp niet aan kon. En die hulp moest uit het buitenland komen. Een fatale strategie, volgens oud ANC lid Ronnie Kasrils.

Er stond wellicht geen geld meer op de banken, maar Zuid Afrika had (en heeft) zeer gewilde grondstoffen zoals diamant, goud en zilver. Ook was er veel kapitaal in de vorm van vastgoed en industrieën. Met de vruchtbare gebieden en een gematigd klimaat hoeft Zuid Afrika niet sterk afhankelijk te zijn van de internationale markt. Wanneer men in plaats van de schulden van het apartheidsregiem te aanvaarden werkelijk had geprobeerd te onderhandelen dan waren er volgens Kasrils genoeg mogelijkheden geweest om een gelijkwaardige en autonome economie op te bouwen.

Mandela had dit vertrouwen niet, of hij zag de mogelijkheden niet. In ieder geval werd er gekozen voor een compromis waarbij het ANC zeer veel concessies deed. Het kan eigenlijk geen compromis genoemd worden want bij een compromis is het gebruikelijk dat alle partijen concessies doen. Het enige wat overeind bleef voor het ANC waren vrije verkiezingen, iets wat uiteraard geen onderhandelpunt mag zijn. Het kwam er op neer dat het ANC werd toegestaan te regeren, mits de touwtjes in handen van de westerse elite bleven, een paradox uiteraard.

Wanneer het ANC voor een politiek beleid zou kiezen waarin nationaliseringen voorkwamen,dan zou dit betekenen dat de nieuwe democratie geen medewerking en geen leningen zou krijgen. Natuurlijk zou de kritiek niet mis zijn geweest bij zulk ‘ongedisciplineerd’ gedrag als nationalisaties. Aan de andere kant kon men niet om Mandela heen. De Sovjet muur was gevallen en wanneer voor een socialistische democratie was gekozen dan had men Mandela niet eenvoudig kunnen brandmerken als communist zoals dat bij Allende in Chili of Soekarno in Indonesië nog was gelukt.

De ANC-alliantie was sterk, goed georganiseerd en had grote nationale en internationale steun. Mandela was een icoon, een internationale held, en de hele wereld keek toe. Nooit te voren in de geschiedenis had een volksleider zulke sterke kaarten in handen om een sociaal en humaan beleid te kiezen.

De ANC top koos echter unaniem voor een neo-liberalisme avant la lettre. Nu moet men de neo-liberale politiek die we kennen in Westerse landen (zeker in de jaren 90) niet verwarren met neo-liberale politiek in een Afrikaans, Latijns Amerikaans of Aziatisch land. De situatie van een Westers land met een neo-liberale / conservatieve agenda staat in geen verhouding tot de landen die zich aan de andere kant van de weegschaal bevinden. Neo liberalisme betekent voor hen; export van grondstoffen tegen bodemprijzen, extreem lage lonen, grote armoede, erbarmelijke infrastructuren, systematische corruptie en veel onrecht.

Het neo-liberalisme in deze landen is feitelijk niet meer dan een continuering van kolonialisme. De term neo-kolonialisme is dan ook correcter. Uiteraard zagen Mandela en de ANC top het niet als neo-kolonialisme. Zo werd het hen ook niet verkocht. Hoe het neo-liberalisme wordt verkocht is te lezen in boeken als ‘Confessions of a an economic hitman’ van de schrijver John Perkins. Nog steeds zijn Afrikaanse landen bereid tot verregaande concessies in ruil voor beloftes. Deze beloftes zijn in werkelijkheid ‘Offers they can’t refuse’ want een weigering komt neer op economische uitsluiting en interventie.

Mbeki wordt vaak als de promotor van het neo-liberalisme gezien maar de historische feiten spreken dit tegen. Mandela was volledig op de hoogte en heeft nooit ontkent dat hij achter de neo-liberale agenda stond. Nadat Mandela tot president verkozen was spak hij tot de pers: “In our economic policies there is not a single reference to things like nationalization, and this is not accidental”. In een interview met John Pilger sprak Mandela “for this country, privatization is the fundamental policy,”. Dit was een draai 180 graden van de Freedom Charter en dit ontging de media niet.

De Wall Street Journal schreef; “Mr. Mandela has in recent days sounded more like Margaret Thatcher than the socialist revolutionary he was once thought to be”. De gangbare mening is nu dat Mandela tijdens de top in Davos werd overtuigd dat het neo-liberalisme de beste keuze voor zijn land was. Dit is niet juist. Mandela, en de alliantie van de ANC, de SACP (communistische partij) en de COSATU (vereniging van vakbonden) hadden lang voor de Davos top unaniem gekozen voor een neo liberale koers.

De neo-liberale strategie werd in snel tempo uitgerold. Tientallen staatsbedrijven werden verkocht aan internationale investeerders. Het grootse deel van de opbrengst werd direct besteed aan de aflossing van schulden, de erfenis van het apartheidsregiem. Een ander deel verdween in de zakken een corrupte elite. Veel oud ANC prominenten werden eigenaars of grootaandeelhouders van de geprivatiseerde bedrijven en werden de nieuwe miljonairs van Zuid Afrika. Ze leidde een zeer luxe leven, verhuisden naar grote landgoederen en reden in Mercedessen.

Voor vele Afrikanen werd het duidelijk dat de uitverkoop van Zuid Afrika en de capitulatie van de Freedom Charter een fatale fout was geweest. Een diep gewortelde structuur van belangen, van rijkdom en macht die bij een kleine elite ligt, is echter niet makkelijk terug te draaien. De doos van Pandora, eenmaal geopend, is niet makkelijk te sluiten en de ANC hield vast aan de ingeslagen weg.

Als er één man de koers had kunnen doen veranderen dan was het Mandela geweest. Mandela sprak harde woorden over het mismanagement en corruptie van de regeringen onder Mbeki en Zuma. Maar hij had nooit kritiek op het systeem en zijn politieke keuzes. Mandela bleef een prominent figuur in zowel Zuid Afrika als op het diplomatieke wereldtoneel. Hij werd een geziene gast bij staatshoofden en andere prominenten. De internationale diplomatiek en media zette hem neer als het grote voorbeeld voor andere landen. Dit voorbeeld komt neer op het volgende; geef je zelfbeschikkingsrecht op, luister naar de IMF en de Wereldbank, volg de opgelegde ‘structural ajdustment’ programma’s op, geef de internationale financiële markt en de multinationals vrij spel, privatiseer, dereguleer, snoei in de overheidsvoorzieningen, en neem het niet al te nauw met de mensenrechten.

De media hielpen maar al te graag bij de persoonsverheerlijking van Mandela.
Het beeld dat de media verspreidden was niet de ‘revolutionaire’ Mandela, maar de respectabele en verstandige staatsman die goed had geluisterd naar het Westen. De media zijn zo goed in het bespelen van de publieke opinie dat dit weinigen meer opvalt. Wanneer een politiek leider werkelijke sociale programma’s doorvoert en de internationale bedrijven en banken enige regels wil opleggen, zoals Hugo Chavez dit deed, dan wordt deze gebrandmerkt als dictator. Een beeld waar het publiek even makkelijk in meegaat als de heiligverklaring van Mandela.

Mandela accepteerde zijn nieuwe rol en werd gedwongen een soort van prinses Diana te worden, dat wil zeggen iemand van wie we mogen houden omdat hij of zij geen enkele dreiging vormt voor de macht van de Westerse elite. Mandela liet zich zeker af en toe kritisch uit, over de oorlog in Kosovo, Irak, en over de VS. Het waren slogans die mooi in de kranten kopten, maar de basis ontbrak. Veel van zijn bewonderaars vroegen zich af wat Mandela bewoog om in 1997 een officieel bezoek aan president Soeharto van Indonesië te brengen. Soeharto was aan de macht gekomen door een coup en onder zijn bewind waren tussen de tweehonderdduizend en twee miljoen mensen vermoord.

In het jaar van het bezoek van Mandela vochten Indonesische militairen nog steeds in Oost Timor, het land dat Indonesië in 1975 had bezet en waarbij 180.000 Oost-Timorezen waren gedood. Het motief van bezoek aan Indonesië was een handelsmissie. Indonesië was met name geïnteresseerd in wapens die door Zuid Afrika geleverd kon worden. Ironisch genoeg waren veel van de wapens gebruikt om ‘Freedom fighters’ te bestrijden. In datzelfde jaar ontving Mandela Soeharto in Zuid Afrika waar de deals werden gesloten. Het bezoek ontketende zowel Zuid Afrika als in het buitenland grote verontwaardiging.

Het PAC (Pan-Afrikaans Congres) riep op tot protest. Tijdens het bezoek waren er grote protesten voor het parlementsgebouw waar de ontmoeting plaats vond. De oproerpolitie werd ingezet en er volgden arrestaties. Ondanks de kritiek en protesten hield Mandela voet bij stuk; “als Indonesië wapens nodig heeft voor defensie dan zullen wij deze leveren” was zijn antwoord. Aan het eind van het bezoek ontving Soeharto van Mandela de ‘Order of Good Hope’, de hoogste onderscheiding van Zuid Afrika. De handel met Indonesië liep op van niets tot honderden miljoenen.

Behalve de handel was de relatie met Mandela en de media-aandacht die daarbij kwam was een zeer welkome ontwikkeling voor Soeharto. De schendingen van de mensenrechten in Indonesië hadden de aandacht van mensenrechtenorganisaties. Dankzij de vriendelijke relatie met de verzoener Mandela kon Soeharto nu ook gemakkelijker beweren dat het tijd was om het verleden te vergeten, en te werken aan de toekomst. Tot op de dag van vandaag is er niemand in Indonesië berecht.

John Pilger en de kritische vragen..!

De journalisten die Mandela mochten interviewen waagden zich nooit aan een kritische vraag. Een duidelijke uitzondering was John Pilger, de Australische journalist en activist die sinds 1962 de wereld rondreist en schrijft over onrecht. Waar ook ter wereld, in Vietnam, Cambodja, Haïti, El Salvador, Argentinië, Brazilië, Argentinië, Timor, de Palestijnse gebieden, waar de mensen geen stem hadden dan werd John Pilger deze stem. Dit bracht hem in vele conflicten en problemen. Zo weigerde de apartheidsregering Pilger de toegang tot Zuid Afrika.

In 1998 reisde Pilger naar Zuid Afrika waar hij een historisch interview met president Mandela had. Zoals gewoonlijk stelde Pilger zijn vragen als een rustige gentleman. Desalniettemin waren het directe vragen. Het interview, dat onderdeel is van de documentaire ‘Apartheid did not die’ is de moeite waard om te zien. Mandela, duidelijk niet gewend om direct vragen te krijgen is zichtbaar geïrriteerd, en doet grote moeite om de vragen op diplomatieke manier te ontwijken.

Met Zuid Afrika ging het onvermijdelijk verder bergafwaarts. De ongelijkheid bleef toenemen, evenals de corruptie en het onrecht. Er kwamen meer sloppenwijken met al de maatschappelijke problemen die dit meebrengt, zoals georganiseerde misdaad, gang- oorlogen en drugs. Gedurende het apartheidsregime beschreef men het verschil tussen de levensomstandigheden van ‘zwart’ en ‘blank’ Zuid Afrika als ‘Congo’ en ‘Californië’. In de laatste jaren zijn er echter steeds meer blanken die buiten de boot vallen. Veel van hen komen terecht in tentenkampen die rond de grote steden zijn verschenen.

Er is geen geen sociaal vangnet, geen uitkeringen of recht op wat voor voorzieningen dan ook. De groeiende armoede schept onvermijdelijk conflicten. De politie treedt niet alleen met veel geweld op tegen misdaad, ook protesten worden met hard geweld bestreden. In 2012 besloten de mijnwerkers van de platina mijn in Marikana te staken. Marikana is een van de grootste platinamijnen ter wereld en de eigenaar, het Londense beursgenoteerde bedrijf Lonmin maakt enorme winsten. Ondanks dat de mijnwerkers zwaar en gevaarlijk werk doen krijgen ze lage lonen.

De mijnwerkers wilden hogere lonen maar de vakbonden keurden een staking af. Er brak een opstand uit waarbij twee beveiligingsbeambten, twee politie agenten en zes mijnwerkers werden gedood. Lonmin ging niet in op de verzoeken, waarna honderden mijnwerkers een wilde staking inzette op een heuvel in het mijngebied. Na mislukte pogingen van vakbonden en politie tot een akkoord trad de politie op. Gedurende een grote operatie, met gepantserde voertuigen, helikopters en tientallen zwaargewapende agenten vielen 34 doden en 78 gewonden, allen mijnwerkers.

Later bleek dat de politie als volgt te werk gegaan.
Eerst had men een omheining van prikkeldraad aangelegd rondom de heuvel. Op één plek was een doorgang open gelaten. Hierna schoot de politie van achter de omheining met traangas en rubberen kogels op de menigte die de heuvel afstormde naar de opening in de omheining. Daar wachtte een politie cordon hen op die het vuur opende met echte ammunitie. De meeste slachtoffers vielen niet bij opening, maar werden rond de heuvel teruggevonden. Autopsie wees uit dat ze door schoten in de rug om het leven waren gekomen. Het was een liquidatie.

De politie verklaarde dat het om zelfverdediging ging en 270 mijnwerkers werden gearresteerd op verdenking van doodslag. Er waren echter veel getuigen en de beschuldiging bleek niet houdbaar. Niemand van de politie werd vervolgd. Noch de ANC, noch de SACP, noch de COSATU veroordeelde de liquidatie. Cyril Ramaphosa, een oud ANC strijder en de tweede man na de huidige president Zuma, beschreef het optreden van de mijnwerkers (niet die van de politie) als ‘lafhartige misdaden’. Een dergelijke uitspraak is alleen te begrijpen wanneer je ziet hoe de belangen verstrengeld zijn. Ramaphosa is grootaandeelhouder van meerdere internationale bedrijven, waaronder Lonmin.

Het was de slachting in Sharpville in 1962 die Ronnie Kasrils had doen besluiten zich bij het ANC aan te sluiten. Voor Kasrils, en velen anderen betekent Marikana net als Sharpville een keerpunt in de geschiedenis. Het zal de situatie hoe dan ook veranderen. Het is ook een moment om bij stil te staan. Om te kijken hoe dit kon gebeuren en hoe men verder kan. Cosmas Desmond drong er op aan dat het onderzoek is wat Zuid Afrika nodig heeft, geen heroïsche boeken en films. De waarheidscommissie onderzocht de acties van individuele personen, maar het systeem werd nooit onderzocht.

Desmond stelde dat een zo snel mogelijk vergeten niet de oplossing is.
Dit hoofdstuk is niet afgesloten, het moet duidelijk worden wat er is gebeurd. Hoe kon een goed georganiseerde idealistische beweging, met een duidelijk doel (de Freedom Charter) voor een systeem kiezen dat de belangen van de blanke minderheid en de Westerse industrieën verdedigt, en tegen de belangen van het volk in gaat? En bovenal rijst de vraag, waarom hebben ze dit doorgezet? Deze vragen zijn niet alleen belangrijk voor Zuid Afrikanen, maar voor de hele wereld. Mandela wordt nu als het grote voorbeeld gezien. Wanneer er in landen problemen en conflicten zijn, dan hoort men wel de bewering dat ‘hier een Mandela nodig is’. Maar de feiten laten zien dat een overgave aan de financiële elite en multinationals geen oplossing is, en geen bevrijding betekend, hoe nobel en sympathiek een leider ons ook voor mag komen.

Hugo van der Zee, juni 2014

Bronnen:

Lost in Transformation – Sampie Terreblanche

The Shock Doctrine – Naomi Klein

Lies the Media Tell us – James Winter

Confessions of a an economic hitman – John Perkins

What Went Wrong in South Africa http://www.thirdworldtraveler.com/Africa/SAfrica_WTO_Globalization.html

Mandela leaves behind a troubling legacy – John pilger http://www.atimes.com/atimes/World/WOR-01-121213.html

Apartheid did not die – John Pilger http://johnpilger.com/videos/apartheid-did-not-die

How the ANC’s Faustian pact sold out South Africa’s poorest – Ronnie Kasrils http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/jun/24/anc-faustian-pact-mandela-fatal-error

Democracy born in chains – Naomi Klein http://www.naomiklein.org/articles/2011/02/democracy-born-chains

Arrests as Suharto visits South Africa https://www.greenleft.org.au/node/15847

The Day Mandela Was Arrested, With A Little Help From the CIA http://www.newsweek.com/day-mandela-was-arrested-little-help-cia-223935

Platinum Miners and Class Struggle in South Africa http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=832&Itemid=74&jumival=908

The African National Congress: The Rise and Tragic Fall of a Revolutionary Movement http://www.blackagendareport.com/content/african-national-congress-rise-and-tragic-fall-revolutionary-movement

Freedom Charter http://www.anc.org.za/show.php?id=72