De schokkende ‘Thorbecke-lezing’ van Dr. Omtzigt..!

“Vrijdagnacht werd ik om 2 uur wakker. Ik was nieuwsgierig naar de inhoud van de Thorbecke-lezing van Pieter Omtzigt. Zelf had ik die lezing in 2013 mogen geven. Daarbij richtte ik me op de ontwikkelingen binnen het electoraat en de structuur van het politieke stelsel. Ik was heel nieuwsgierig wat Pieter zou zeggen. Hij was immers iemand die al in 2003 kamerlid is geworden en veel beter dan wie dan ook weet hoe het er op het Binnenhof aan toegaat.

Ik las zijn lezing en heb vervolgens niet meer kunnen slapen. Het beeld dat hij schetst van de gang van zaken in politiek Den Haag is meer dan schokkend. Het laat een systeem in verval zien, dat ook niet in staat lijkt te zijn tot verbetering/vernieuwing.

Als Nederland u ter harte gaat..
Ik raad u ten sterkste aan deze Thorbecke-lezing van Pieter Omtzigt tot u te nemen. Op dit moment is zijn samenvatting beschikbaar zoals deze maandag in de Volkskrant verschijnt, zijn complete rede in tekst, en verwacht wordt dat dit weekend ook de video/geluidsopname van de rede ter beschikking komt. Nadat ik u de links heb gegeven, zal ik omschrijven wat ik zo schokkend vond.

1. Dit is de samenvatting van Pieter Omtzigt zelf (HIER), zoals deze in De Volkskrant staat.

2. Hier treft u de complete lezing aan (HIER(pdf)) van Pieter Omtzigt. Dit is de opname, om in alle rust te bekijken:

3. Dit was mijn Thorbecke-lezing uit 2013 (HIER). De titel was ‘Peilingen en de stand van de Democratie’. Dit was de slotzin van mijn Thorbecke-lezing van 10 jaar geleden:

‘Als de bestuurlijke herinrichting niet grondig en voortvarend door het Binnenhof zelf wordt aangepakt, valt te vrezen dat de systeemovergang minder rustig en soepeltjes zal verlopen dan in 1848, met de zo belangrijke hoofdrol voor Thorbecke.’

De regering lapt de grondwet aan zijn laars..
Ik zal proberen aan te geven waarom ik niet meer kon slapen, nadat ik de lezing van Omtzigt had gelezen. Wat hij gedetailleerd beschrijft met vele indringende voorbeelden, hoe geleidelijk de Nederlandse regering de grondwet aan zijn laars lapt. Maar ook dat er amper iets tegen gedaan wordt.

Dit zijn de 5 onderwerpen die hij dan aan de orde stelt:

1. Besluiten worden steeds vaker op oneigenlijke plekken genomen, zoals in het Catshuisoverleg, aan klimaattafels of met lobbyisten, maar niet in de Trêveszaal (waar de ministerraad vergadert) en het parlement. Hiermee dreigt de parlementaire controle op de besluitvorming naar de achtergrond te verdwijnen.

Neem het Catshuisberaad: de allerbelangrijkste besluiten van de regering, zoals de lockdown, avondklok en schoolsluiting zijn de afgelopen jaren genomen in een gremium dat volgens de wet helemaal niet bestaat, laat staan gecontroleerd kan worden door het parlement.

2. Het budgetrecht van het parlement wordt uitgehold door van alles een ‘noodgeval’ te maken. Er is namelijk een ontsnappingsclausule voor een minister die een begroting niet aan de Tweede Kamer wil voorleggen, en die clausule noemen we ‘rijksbelang’.

Het rare is nu dat dit uitzonderingsartikel de laatste jaren heel vaak gebruikt wordt. In 2018 en 2019 werd dit artikel in het geheel niet gebruikt. In 2020, het eerste jaar van corona, is het 40 keer gebruikt en in 2021 59 keer. Maar opvallend genoeg wordt het ook daarna nog gebruikt: 34 keer in 2022, niet alleen voor covid-19, maar ook voor asiel, Oekraïne en energie.

3. De regering heeft de gewoonte om wetten slechts gedeeltelijk in werking te laten treden. Dus als het goedgekeurd is door het parlement wordt het toch niet of gedeeltelijk in werking gesteld.

4. De informatievoorziening aan de Kamer en de samenleving is gebrekkig. Elke burger kan in Nederland de regering vragen om documenten openbaar te maken, op grond van de Wet Open Overheid. Maar stukken worden achtergehouden en zelden binnen de wettelijke termijn aangeleverd.

In 2019 gebeurde het 38 keer dat de overheid door de rechter een dwangsom opgelegd kreeg, omdat de termijn niet gehaald werd. In 2020 gebeurde dit maar liefst 47 keer en in 2021 97 keer. Deze cijfers zijn nog van vóór de recente WOO-verzoeken over corona bij het ministerie van VWS.

5. Het is niet mogelijk om naar een rechter in Nederland te stappen als wetten in strijd zijn met de grondwet. Er is dus via nationaal recht geen effectieve bescherming van grondrechten.

De gevolgen daarvan zijn een slecht bestuur dat de parlementaire controle omzeilt en besluiten elders neemt. Hierin zit de kern van ‘slecht bestuur’, namelijk dat het land bestuurd kan worden door regenten, die bijzonder slechte besluiten kunnen uitvoeren zonder al te veel weerstand. De essentie van een democratie is immers dat burgers en journalisten de totstandkoming van besluiten kunnen controleren, zodat ze op basis daarvan bij verkiezingen hun stem kunnen uitbrengen. Maar in de praktijk kan dat nauwelijks.

Omgekeerd kan het wel: steeds meer controleert de staat de burger. Dat leidt tot grote ongelukken, zoals bij het toeslagenschandaal. Maar het legt ook de infrastructuur klaar waarmee een regering of een staat de bevolking kan controleren, commanderen en onderdrukken.

De cruciale zin aan het eind van zijn lezing is m.i.

Goed bestuur is een noodzakelijke voorwaarde voor goed beleid. Een groot deel van deze problemen is veroorzaakt doordat praktijk en theorie van onze staatsinrichting steeds meer uit elkaar bewegen. De regels zíjn er wel, maar ze worden op essentiële punten niet meer nageleefd door de regering. En we hebben geen systeem om deze niet-naleving te corrigeren.

* * *