*
*
De wereld is FED-up met de US-dollar..!!
2023 © John Rapley (politiek econoom Cambridge University)
2023 © deze versie/vertaling WantToKnow.nl/be
x
In januari 1999, in een Washington van bruisende bars en stijgende beurzen, stond Bill Clinton op om zijn State of the Union toespraak te houden. Amerika was zo onbekommerd door dreiging of ongeluk dat het het voorgaande jaar had gedebatteerd over de precieze betekenis van fellatio. Maar Clinton, die het schandaal had overleefd, straalde een onwankelbaar persoonlijk en beschaafd zelfvertrouwen uit. Hij verkondigde ‘een nieuwe dageraad voor Amerika’ en een toekomst van ‘grenzeloze mogelijkheden’ en Clinton riep het Congres op om te beslissen hoe de recordoverschotten die de regering weldra zal genieten, zullen worden besteed. Amerika’s enige ongemak, zo leek het, was tevéél geld…
Nu Amerika worstelt om een afbrokkelende dollar te ondersteunen, bondgenoten te verzamelen tegen Rusland en een opkomend China af te weren, is het gemakkelijk te vergeten dat het amper twee decennia geleden als een kolos over de planeet paradeerde. Maar trots voor de val heeft een oud verleden, en alleen de arrogantie van het historische heden kan de Amerikaanse imperiale neergang als een nieuw fenomeen beschouwen, laat staan als een metafoor.
De geschiedenis herhaalt zich..
Zo’n 16 eeuwen voor Clinton, in een griezelig vergelijkbare omgeving van koepels en zuilengangen, stond een Romeinse redenaar voor de keizerlijke Senaat om een even triomfantelijke toespraak te houden. Het was 1 januari 399, de dag van de inauguratie van de laatste in een duizenden jaren oude rij van consuls, het meest prestigieuze Romeinse ambt. De kandidaat van dit jaar was Flavius Mallius Theodorus. Nadat hij zijn publiek had geprezen – “Hier zie ik alle schittering van de wereld verzameld” – verkondigde hij de dageraad van een nieuwe Gouden Eeuw en vierde hij de ongeëvenaarde welvaart van het Rijk.
De snelle ondergang van Rome is nu een historische parabel waar Amerika in real time van kan leren. Want de retoriek van Clinton en zijn oude voorganger werd gesproken vanaf de top van dezelfde golf: een identiek proces van opkomst en verval dat Peter Heather en ik in ons nieuwe boek ‘de keizerlijke levenscyclus’ noemen.
Keizerrijken worden rijk en machtig en bereiken de suprematie door de economische uitbuiting van hun koloniale periferie. Maar in dat proces stimuleren zij onbedoeld de economische ontwikkeling van diezelfde periferie, totdat deze zich kan terugtrekken en uiteindelijk haar overheerser kan verdringen.
Amerika heeft zichzelf nooit als een imperium beschouwd, vooral omdat het, met uitzondering van de paar eilanden in de Stille Oceaan en het Caribisch gebied, nooit een groot netwerk van overzeese gebieden heeft opgebouwd. Maar dit moderne Europese model, waarin kolonies werden (en in enkele gevallen nog steeds worden) bestuurd door gouverneurs die rechtstreeks verantwoording aflegden aan de keizerlijke hoofdstad, was slechts een van de vele.
Het laat-Romeinse Rijk, bijvoorbeeld, functioneerde als een ‘inside-out’-rijk – effectief bestuurd vanuit de provincies, met Rome meer als spirituele dan als administratieve hoofdstad. Wat het geheel bijeenhield, was de gedeelde cultuur van de provinciale adel die het rijk bestuurde, waarvan de meesten een provinciale oorsprong hadden, maar gesocialiseerd waren in wat Peter Heather de keizerlijke cultuur van ‘Latijn, steden en toga’s’ heeft genoemd.
De leeggeroofde Amerikaanse dollar.
Het Amerikaanse Rijk – of beter gezegd het door Amerika geleide Westerse Rijk – weerspiegelt dit confederale model, met een bijgewerkte cultureel-politieke lijm die we ‘neoliberalisme, NATO en denim’ zouden kunnen noemen. Onder dit regime was de natiestaat primair, waren de grenzen onschendbaar, heerste er relatief open handel en kapitaalverkeer, waren de regerende elites gehecht aan liberale beginselen en was de bureaucratie gebaseerd op steeds meer gestandaardiseerde onderwijssystemen (waarbij de economische opleiding een steeds centralere rol ging spelen naarmate de eeuw vorderde). Maar sinds haar oprichting in 1944 op de conferentie van Bretton Woods is haar fundamentele economische model in de tijdloze imperiale vorm: uitbuiting van de periferie ten gunste van de imperiale kern.
De grote golf van dekolonisatie die op de oorlog volgde, moest daar een einde aan maken. Maar het systeem van Bretton Woods, dat een handelsstelsel creëerde dat industriële producenten bevoordeelde boven primaire producenten en de dollar verankerde als de wereldwijde reservemunt, zorgde ervoor dat de netto stroom van financiële middelen zich bleef verplaatsen van ontwikkelingslanden naar ontwikkelde landen. Zelfs toen de economieën van de nieuwe onafhankelijke staten groeiden, groeiden die van de G7-economieën en hun partners meer.
En hoewel de verdragsregelingen die dit systeem verankerden periodiek werden bijgewerkt op internationale topbijeenkomsten, stelden de VS en hun belangrijkste handelspartners zelfs dan meestal een overeenkomst op die door alle anderen moest worden ondertekend. Daardoor werd de kloof tussen rijke en arme landen groter dan ooit.Clinton sprak op het hoogtepunt van deze Amerikaanse imperiale orde.
Twee jaar eerder was een financiële crisis die in Azië was begonnen, overgeslagen naar de ontwikkelingslanden. En toen demonstranten de straten vulden en regeringen in het Zuiden instortten, raakten de rijken in de ontwikkelingslanden in paniek en stuurden hun geld naar de veilige haven van Amerikaans schatkistpapier. Die toevloed van geld zette de Amerikaanse economie eind jaren negentig in een stroomversnelling en creëerde de overvloed die volgens Clinton oneindig was.
Terwijl hij sprak, was de globale kapitaalstroom al de andere kant op gegaan. Tegen die tijd hadden ontwikkelingslanden als China en India de loomheid van de voorgaande decennia van zich afgeschud en begonnen met sprongen te groeien. De korte recessies in de ontwikkelingslanden als gevolg van de Aziatische crisis en de daaropvolgende hausse in het Westen verhulden het feit dat de echt dynamische economieën van de wereld zich nu bevonden in wat de Derde Wereld werd genoemd.
Zodra de protesten verstomden en de normale gang van zaken daar werd hervat, stuurden investeerders in de ontwikkelingslanden – gevolgd door fondsbeheerders in westerse landen – hun geld terug naar de groeiende economieën van de mondiale periferie. In het Romeinse Rijk ontwikkelden perifere staten de politieke en militaire capaciteit om de Romeinse overheersing met geweld te beëindigen. In het moderne geval werd het conflict uitgevochten via diplomatieke, economische en politieke kanalen.
Het jaar van Clintons lofrede lijkt nu cruciaal, niet alleen vanwege de veranderende kapitaalwind, maar ook vanwege wat er dat jaar gebeurde op de top van de Wereldhandelsorganisatie in Seattle. Na tientallen jaren waarin zij min of meer hun handtekening hadden gezet onder gesloten en gesloten overeenkomsten, kwamen delegaties van enkele grote ontwikkelingslanden bijeen, weigerden mee te doen en legden de onderhandelingen stil.
Naarmate hun diplomatieke en politieke capaciteit toenam in overeenstemming met hun economische gewicht, eisten en kregen de ontwikkelingslanden betere afspraken. De Derde Wereld was in opkomst, en dat was al snel te zien in de economische gegevens. Aan de vooravond van het millennium, op het hoogtepunt van haar suprematie – een suprematie die geen enkel ander rijk in de geschiedenis ook maar in de verste verte kon evenaren – nam het Westen vier vijfde van de wereldeconomie voor zijn rekening. Nu is dat nog maar drie vijfde, en dalende. De snelst groeiende economieën in de wereld bevinden zich nu allemaal in de oude periferie; de slechtst presterende economieën bevinden zich onevenredig veel in het Westen.
Dit zijn de economische trends die ons huidige landschap van supermachtconflicten hebben gecreëerd – vooral tussen Amerika en China. Een eens zo machtig rijk wordt nu uitgedaagd en voelt zich in het nauw gedreven. Geschokt door de weigering van zoveel ontwikkelingslanden om Rusland te isoleren, wordt het Westen nu wakker geschud door de realiteit van de opkomende, polycentrische en veranderlijke wereldorde.
Deze trends zullen zich alleen maar voortzetten.
Maar dit is waar Amerika en Rome verschillen. Het Romeinse Rijk bestond in een tijd waarin er één vaste productiefactor was: land. De economie was daarom noodzakelijkerwijs stabiel en overwegend agrarisch. Voor de opkomst van de periferie, moest de kern vallen, toen de barbaarse indringers fysiek Romeins onroerend goed in beslag namen. Maar in de moderne wereld, waar de economieën dankzij de voortdurende technologische vooruitgang vooruit kunnen blijven gaan, zij het langzamer, hoeft de neergang slechts relatief te zijn.
Het Westen kan blijven groeien en een vooraanstaande rol blijven spelen in het wereldbestuur. Maar gedwee aanvaarden is niet wat imperia in de eerste plaats opbouwt. Het gevaar is dat westerse landen, geobsedeerd door vergane glorie en verleid door het verlangen de klok terug te draaien, proberen hun grootsheid te herstellen. Sinds zijn eigen imperiale marginalisering is Groot-Brittannië bezeten door een manisch en contraproductief declinisme, waarbij het onlangs op de crash van 2008 reageerde met een bezuinigingsprogramma, dat zijn economie heeft doen zinken in wat wel eens een permanent verval zou kunnen worden.
Amerika’s eindeloze jaarlijkse getouwtrek over schuldplafonds kan, als het doorgaat, de aantrekkelijkheid van de dollar verminderen, op een moment dat ontwikkelingslanden naar alternatieven zoeken. Het lot van het Westen staat op het spel, en het moet ophouden de verkeerde lessen te trekken uit de Romeinse geschiedenis. Het Romeinse Rijk had immers kunnen overleven als het zichzelf niet had verzwakt met keuzeoorlogen tegen zijn opkomende Perzische rivaal. Door een manier te vinden om vreedzaam samen te leven met zijn eigen rivaal China, hoe ongemakkelijk dat ook is, zouden de VS zichzelf en de wereld een dienst kunnen bewijzen.
