Dodelijke medicijnen..!

‘Ik begon te beseffen dat mijn verhaal in vergelijking met de werkelijkheid,
zo braaf was als een ansichtkaart.’

Uit ‘The Constant Gardener’
auteur John le Carré,

x

 x

x

x

 Intimidatie, bedreiging en geweld om de verkoop te beschermen

x
2016 © Lemniscaat/Peter Götsschke – Deze versie © 2016 – WantToKnow.nl/be

x

Er is veel moed voor nodig om klokkenluider te worden. De gezondheidszorg is zo corrupt dat iedereen die onthult hoe misdadig farmaceutische bedrijven te werk gaan een paria wordt. Hij verstoort de lucratieve status quo, die mensen in zijn omgeving royaal laat profiteren van het geld uit de branche: collega’s en bazen, het ziekenhuis, de universiteit, de vereniging van specialisten, het medische genootschap en sommige politici.

Een klokkenluider kan zelfs de overheid van een heel land tegen zich krijgen. Dit overkwam bijvoorbeeld Stanley Adams toen hij de Europese Commissie in 1973 meldde dat farmaceut Roche een vitaminekartel had opgezet. Willi Schlieder, directeur-generaal Mededinging bij de Europese Commissie, lekte Adams’ naam naar Roche. Adams belandde uiteindelijk in een Zwitserse gevangeniscel. Hij werd beschuldigd van misdaden tegen de staat, omdat hij economische informatie had doorgegeven aan een buitenlandse mogendheid, en later veroordeeld.

Het heeft er alle schijn van dat Roche het politieverhoor van Adams orkestreerde. Toen Adams’ vrouw vernam dat haar man 20 jaar gevangenisstraf kon krijgen, pleegde ze zelfmoord. Adams werd behandeld als een spion, de rechtszaak vond plaats achter gesloten deuren en hij mocht zelfs niet bij de begrafenis van zijn vrouw zijn. De Zwitserse rechters waren ongevoelig voor het argument dat Adams niets verkeerd had gedaan en dat Zwitserland zich niet hield aan zijn vrijhandelsverdrag met de EU; dat verdrag bepaalt dat overtredingen van het principe van vrije concurrentie moeten worden gerapporteerd.

Alleen in de Verenigde Staten kunnen klokkenluiders zo substantieel worden beloond dat ze zich verder geen (financiële) zorgen hoeven te maken of ze ooit nog een baan krijgen. Klokkenluiders worden echter niet gemotiveerd door mogelijk financieel gewin, maar door hun geweten. Een van hen zei dat hij ‘niet verantwoordelijk wilde zijn voor iemands dood’.² Sommige bedrijven hebben ethische richtlijnen die mensen oproepen om onregelmatigheden intern te melden. Soms zijn leidinggevenden blij met zulke informatie, omdat ze er dan iets aan kunnen doen.

Maar dit is de uitzondering.
Alle bedrijven die ik heb onderzocht houden zich doelbewust bezig met criminele praktijken. In de Verenigde Staten heeft de rechtspraak een achterstand van bijna duizend zogenoemde qui tam-zaken (waarin klokkenluiders die van fraude op de hoogte zijn een rechtszaak aanspannen uit naam van de overheid). Het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft gesuggereerd dat het probleem nog groter wordt.

Net zoals je een gangster beter niet kunt vertellen dat je getuige was van zijn misdaden, is het een slecht idee om een bedrijf zijn criminele praktijken voor te houden. Peter Rost werkte aanvankelijk voor Pfizer, en wel als vicepresident van de afdeling die zich bezighield met de wereldwijde marketing van producten. Toen hij later klokkenluider werd, legde hij uit dat ‘de advocaat van Pharmacia vond dat iedereen die probeerde onwettige activiteiten binnen het bedrijf aan de kaak te stellen en toch dacht zijn baan te kunnen behouden een gaatje in zijn hoofd had.’

Op de meeste klokkenluiders die contact opnamen met leidinggevenden werd op allerlei manieren druk uitgeoefend. Soms werden ze serieus bedreigd. Zo kreeg iemand te horen dat ‘zelfs als ze iets vinden, het bedrijf je onder een bus zal gooien, en bewijzen dat je een ongeleid projectiel was en de enige die dit deed.’ Een bedrijf kan iemand ook in een ander bedrijf nog achtervolgen: ‘Ik werd ontslagen. […] Toen kreeg ik een andere baan. Vervolgens kwam [bedrijfsnaam niet onthuld] op de een of andere manier achter mijn nieuwe werkgever. Die werd gebeld en uiteindelijk werd ik opnieuw ontslagen.’

Dit lijkt heel erg op hoe de maffia haar misdaden pleegt. Wie de onwettige inkomsten bedreigt, krijgt met geweld te maken. Het enige verschil is dat het geweld van de farmaceutische industrie niet van fysieke, maar van psychologische aard is, wat even vernietigend kan zijn. Als een bedrijf iemand gewelddadig wil aanpakken, kan het hem intimideren, bang maken, dreigen met ontslag of een rechtszaak, daadwerkelijk ontslaan of aanklagen, ten onrechte beschuldigen van wetenschappelijk wangedrag of anderszins zijn reputatie of onderzoeksloopbaan beschadigen. Dergelijke machinaties worden vaak uitgevoerd door advocaten die voor de branche werken. Ook kan men privédetectives inschakelen. Klokkenluiders gaan gebukt onder hevige stress. Zo slepen rechtszaken zich gemiddeld vijf jaar voort.

Peter Rost heeft beschreven hoe het 233 klokkenluiders verging die gevallen van fraude aanhangig hadden gemaakt: van hen werd

90% ontslagen of overgeplaatst naar een lagere functie,
27% werd gerechtelijk aangeklaagd,
26% moest zich psychiatrisch of lichamelijk laten behandelen,
17% verloor zijn huis,
15% scheidde van zijn partner,
10% deed een zelfmoordpoging en
8% ging failliet.
Maar ondanks dit alles zei slechts 16% het klokkenluiderschap de volgende keer aan zich voorbij te laten gaan.

Het geval ‘Thalidomide’..!
Privédetectives bespioneerden artsen die kritiek hadden geleverd op het medicijn ‘Thalidomide’. Toen een arts veertien gevallen van uiterst zeldzame aangeboren afwijkingen in verband bracht met het middel, dreigde farmaceutisch bedrijf Grünenthal hem gerechtelijk aan te klagen. Hoewel het bedrijf niet alleen wist van de aangeboren afwijkingen, maar ook nog eens tweeduizend meldingen achterhield van ernstig en onomkeerbaar zenuwletsel, stuurde het toch een brief naar ongeveer 70 duizend Duitse artsen waarin het verklaarde dat thalidomide een veilig geneesmiddel was.

De daaropvolgende tien jaar bleef Grünenthal de arts die de waarschuwing had doen uitgaan achtervolgen. Een FDA-wetenschapper die weigerde thalidomide goed te keuren voor de Amerikaanse markt werd eveneens lastiggevallen en geïntimideerd, niet alleen door het bedrijf, maar ook door haar eigen bazen bij de FDA.

De rechtszaken rond Thalidomide illustreren hoe immens machtig Big Pharma is. Ze begonnen in 1965 in Södertälje, de thuisstad van Astra, het grootste farmaceutische bedrijf van Scandinavië. Astra had Thalidomide geproduceerd, maar advocaten hadden enorme moeite om deskundigen te vinden die bereid waren tegen Astra te getuigen. In de Verenigde Staten betaalde het bedrijf dat thalidomide distribueerde (hoewel het middel niet door de FDA was goedgekeurd) elke deskundige op het gebied van aangeboren afwijkingen, teneinde te voorkomen dat ze zouden getuigen voor de slachtoffers.

In Duitsland waren de rechtszaken een complete aanfluiting. De advocaten van het bedrijf voerden aan dat het niet onwettig was om letsel toe te brengen aan een foetus, omdat die geen rechtspersoon was. Misschien waren ze vergeten dat de nazi’s kort daarvoor kinderen met een aangeboren afwijking en miljoenen anderen hadden vermoord die ze eveneens waardeloos en minder dan mensen achtten.

Drie jaar na het begin van de rechtszaak dreigde Grünenthal journalisten met aanklachten over hoe ze verslag deden van de zaak. De rechtszaak liep uit op een belachelijke schikking: ongeveer US$ 11.000,- voor elke baby met een afwijking. Niemand werd door een rechter schuldig bevonden, niemand werd persoonlijk verantwoordelijk gesteld en niemand ging de gevangenis in..!

Het Verenigd Koninkrijk stelde zich dictatoriaal op. Journalisten mochten niet over de rechtszaken schrijven. Mensen op de hoogste posities van het land, onder wie de premier, wilden liever het bedrijf en zijn aandeelhouders in bescherming nemen dan slachtoffers helpen. Na een patstelling die zo’n 10 jaar duurde, kon het nationale schandaal niet langer worden verzwegen. Het bedrijf in kwestie, ‘Distillers’ (dat overigens ook sterke drank verkocht) dreigde te worden geconfronteerd met een algehele boycot. Een keten van 260 winkels ging daadwerkelijk tot een boycot van Distillers over.

De Amerikaanse consumentenactivist Ralph Nader kondigde aan dat als de slachtoffers niet een soortgelijke schadevergoeding kregen als in de Verenigde Staten er een Amerikaanse boycot op touw zou worden gezet. Het bezwarende feitenmateriaal was vervat in een artikel dat ‘The Sunday Times’ niet mocht afdrukken, en het duurde 16 jaar voor het onder de aandacht van het publiek kwam. Dit was omdat het Hof van Justitie van de Europese Unie zich uiteindelijk over de affaire had gebogen.

Premier Margaret Thatcher werd gevraagd de geheimenissen van de Engelse wetgeving te komen uitleggen, waarvan niemand op het continent de logica kon doorgronden. De Europese Commissie bracht een rapport uit, dat als bijlage het ongepubliceerde artikel van The Sunday Times bevatte. Het is onbegrijpelijk dat er in een Europees land een dergelijke vorm van censuur is uitgeoefend. Net als in Duitsland werd niemand schuldig bevonden en werd er zelfs niemand voor een misdaad aangeklaagd.

Andere gevallen
Het zijn niet alleen politici die – met uitzondering van een paar uitgesproken Amerikaanse volksvertegenwoordigers – consequent weigeren de misdaden van de farmaceutische industrie aan te pakken. Ook de hoofden van de instituten die de thuisbases zijn van klokkenluiders kijken liever de andere kant op, omdat ze hun eigen belangen te verdedigen hebben. Merck selecteerde de artsen die kritische vragen stelden over Vioxx. Het bedrijf zette hen via faculteitsdecanen onder druk, en zinspeelde daarbij vaak op intrekking van onderzoeksfinanciering.

Een paar dagen nadat Eric Topol voor een Amerikaanse federale jury had getuigd dat Raymond Gilmartin, de voormalige directeur van Merck, bij de bestuursvoorzitter van Topols kliniek telefonisch zijn beklag had gedaan over diens kritiek op Vioxx, werd Topol ontheven van zijn functies als hoofd van het medische college en als belangrijkste academische functionaris van de medische faculteit in Cleveland.

Tijdens de rechtszaken tegen Merck zijn details openbaar geworden over hoe het bedrijf kritische artsen systematisch achtervolgde en opinieleiders voor zich trachtte te winnen. Er was een spreadsheet met informatie over de betreffende artsen. Bij elke arts stond aangegeven welke Merck-medewerker hem het leven zuur moest maken. In een e-mail leek het alsof Merck was begonnen aan een rattenverdelgingscampagne: ‘Misschien moeten we ze opsporen en vernietigen op de plek waar ze leven’.

Merck wist precies hoeveel invloed elke arts had, over hoe het hem wilde gebruiken en over de resultaten van Mercks treiterijen. Daarvoor gebruikte het termen als ‘verdacht maken’ en ‘geneutraliseerd’ (een aantal voorbeelden is hieronder te vinden in de citaten). Een uitnodiging voor een ‘bijeenkomst van opinieleiders’ lijkt te zijn verstuurd door George Orwells Gedachtenpolitie, de geheime politie uit zijn roman 1984. Het lijkt erop alsof Merck zowel problemen had met integere artsen, als met een arts die ‘alleen onderzoeksgegevens van goedgekeurde producten of informatie uit collegiaal getoetste literatuur presenteert‘, als met artsen die te oneerlijk waren: ‘Eerlijk gezegd weet ik niet of ik dit individu voor mijn product wil laten spreken’.

Citaten uit een interne Merck-spreadsheet over artsen die zich kritisch over Vioxx hadden uitgelaten

‘…, dus adviseren wij nadrukkelijk om hem in diskrediet te brengen’

‘Bezoek van een hogere leidinggevende niet nodig’

‘Moet op een groter klinisch onderzoek naar vioxx worden gezet’

‘Uitnodigen op Merck-bijeenkomst van opinieleiders’

‘Wordt een goed pleitbezorger zodra we wat gepubliceerde gegevens hebben die hij kan toetsen’

‘G. Foster/T. Williams zijn bezig hem te ontwikkelen’

‘Uitnodigen op bijeenkomsten van consultants’

‘Hij zit in het Searle-kamp en houdt er lezingen voor’

‘Meest invloedrijke reumatoloog in de staat South Carolina’

‘Een beetje veel praatjes op commissievergaderingen, maar is door Merck goed in de watten gelegd’

‘Heeft voorkomen dat Celebrex in richtlijn werd opgenomen […] terwijl vioxx op goedkeuring wachtte’

‘Invloedrijk over het hele land; spreekt veel voor Searle/Pfizer (alleen dit jaar al 200 keer)’

‘Talloze meldingen van bevooroordeelde en inaccurate presentaties (als hij voor andere bedrijven spreekt)’

‘Ongericht projectiel; uitgeschreven tekst van een lezing zag eruit als een advertentie voor Arthrotec’

‘Presenteert alleen gegevens over goedgekeurde producten of informatie uit collegiaal getoetste literatuur’

‘Is beledigd als we hem aanbieden deel te nemen aan een seeding trial’

‘Is heel invloedrijk en zal groot effect hebben op hoe huisartsen voorschrijven’

Ik geef in dit boek allerlei voorbeelden van hoe toezichthouders zich net zo slecht kunnen gedragen als omgekochte leidinggevenden van universiteiten. Toen David Graham, FDA-directeur van het Office of Drug Safety, had aangetoond dat ‘VIOXX’ ernstige hartaandoeningen veroorzaakt, werd zijn artikel daarover op het laatste moment door The Lancet ingetrokken. Dit gebeurde nadat Steven Galson, fda-directeur van het Center for Drug Evaluation and Research, Graham bij de hoofdredacteur had beticht van wetenschappelijk wangedrag, terwijl Grahams supervisors donders goed wisten dat dit niet waar was.

Het onderzoek werd later alsnog gepubliceerd. Nog een week voordat Merck Vioxx uit de handel nam, stelden leidinggevenden bij de FDA Grahams onderzoek naar de bijwerkingen van VIOXX ter discussie. De FDA had als toezichthouder kennelijk geen probleem met Vioxx en wilden Graham een halt toeroepen omdat hij ‘waardeloze wetenschap’ zou hebben bedreven.

Toen Merck Vioxx van de markt haalde, hield het Amerikaanse Congres een aantal hoorzittingen. Grahams superieuren probeerden te beletten dat hij kon getuigen. Ze hielden senator Grassley voor dat Graham een leugenaar, een bedrieger en een snoever was, die het niet waard was om naar te luisteren. Bedreigingen, scheldpartijen, intimidaties en leugens dreigden uiteindelijk te culmineren in zijn ontslag bij de FDA.

Alleen door tussenkomst van het Congres kon Graham zijn baan behouden. Bezorgd als hij was over zijn broodwinning nam Graham contact op met een belangengroep, het ‘Government Accountability Project’, dat blootlegde wat er zich had afgespeeld. Anonieme klokkenluiders die beweerd hadden door Graham te zijn geïntimideerd, bleken zelfs hooggeplaatste FDA-ers te zijn! De FDA zakte voor elke geloofwaardigheidstest, terwijl Graham er allemaal voor slaagde.

Uit een e-mail bleek dat een FDA-directeur had beloofd Merck een seintje te geven voordat Grahams bevindingen openbaar werden, zodat het bedrijf zich kon voorbereiden op de media-aandacht. Dit liet er geen twijfel over bestaan aan wiens kant de FDA stond…! Ook de FDA zelf hield hoorzittingen, maar de instantie belette een van haar eigen deskundigen, Curt Furberg, daar aan deel te nemen. Furberg had Pfizer bekritiseerd om het achterhouden van onderzoeksgegevens die aantoonden dat het middel ‘Valdecoxib’ (dat later uit de handel werd genomen!) het risico op cardiovasculaire aandoeningen verhoogde, wat Pfizer had ontkend.

Als we dit alles overzien, hoeft het ons niet te verbazen dat The Lancet de volgende conclusie trok: ‘In het geval van Vioxx handelden Merck en de fda vanuit meedogenloos, kortzichtig en onverantwoordelijk eigenbelang. De cox-2-remmers hebben ons een les geleerd, niet alleen over fraude, maar ook over dreigementen. Toen The Lancet de auteurs van een artikel over cox-2-remmers een aantal inhoudelijke vragen wilde stellen, belde het (niet met naam genoemde) bedrijf die het onderzoek had gesponsord de hoofdredacteur, Richard Horton. Het bedrijf vroeg hem ‘op te houden zo kritisch te zijn’ en: ‘Als je zo doorgaat, trekken we het artikel in, en dat betekent dat het tijdschrift inkomsten verliest.’

Een Deense arts, Preben Holme Jørgensen, had in een kranteninterview verklaard (in overeenstemming met de feiten) het oneerlijk en onethisch te vinden dat het bedrijf maar een beperkt aantal resultaten van het class-onderzoek naar celecoxib had gepubliceerd (zie hoofdstuk 14). Daarop dreigde Pfizer hem met een rechtszaak. ^31,32 Verontwaardigd over de handelwijze van Pfizer kondigden veel van Jørgensens collega’s publiekelijk aan Pfizer te zullen boycotten. Het bedrijf liet de aanklacht tegen Jørgensen vallen, maar schreef vervolgens in een brief aan artsen en in een persbericht dat de krant Jørgensen verkeerd had geciteerd.

Dat was een leugen; Jørgensen was helemaal niet verkeerd geciteerd. Ook diende Pfizer een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek. Het voerde aan dat de kritiek die de krant op Pfizer had ‘ongedocumenteerd’ was, wat eveneens een leugen was. De Raad voor de Journalistiek oordeelde dat de krant niets verkeerd had gedaan. Alle wangedrag kwam van de kant van Pfizer.

Wanneer wetenschappers bij geneesmiddelen die al in de handel zijn dodelijke bijwerkingen aantreffen die tot dan toe succesvol door bedrijven zijn achtergehouden, kunnen de dreigementen bijzonder kwaadaardig worden. Ze kunnen beangstigende telefoontjes krijgen dat ‘hen iets heel ergs zou kunnen overkomen’, auto’s kunnen de hele nacht voor hun huis staan wachten, ze kunnen een macaber begrafenisgeschenk krijgen of een anonieme brief met een foto van hun dochtertje, op weg van school naar huis. Precies zoals de georganiseerde misdaad dit soort dingen aanpakt.

Bedreiging van journalisten..
Journalisten worden vaak bedreigd met repressaillemaatregelen. Een journalist die zich kritisch over de farmaceutische industrie had uitgelaten en zich daarbij overigens op mijn onderzoek had gebaseerd, werd gebeld door een advocaat, naar hij zei uit naam van een vriend. Hij wilde graag weten hoe zij toegang had gekregen tot documenten die het bedrijf strikt vertrouwelijk achtte, maar wilde niet zeggen wie zijn cliënt was. Hij bleef bellen, en dreigde haar dat journalisten die de farmaceutische industrie bekritiseren alles kwijt kunnen raken: hun gezin, hun vrienden en hun baan. De journalist werd erg bang en deed die nacht geen oog dicht.

Ook onderzoekers die het contractueel vrijstaat om te publiceren of die helemaal niet met de farmaceutische industrie samenwerken, kunnen rechtszaken tegemoetzien wanneer ze artikelen willen publiceren die niet stroken met wat de branche in haar propaganda verkondigt. Toen wetenschappers van de Universiteit van Californië hun negatieve conclusies over een klinisch onderzoek naar een aidsvaccin publiceerden, stonden zij producent ‘Immune Response’ niet toe zijn eigen misleidende analyse aan het onderzoeksverslag toe te voegen.

Hierop eiste het bedrijf van de universiteit een schadevergoeding van maar liefst US$ 7 miljoen, hoewel het de onderzoekers contractueel vrijstond om te publiceren. Ook probeerde het bedrijf publicatie van het onderzoek te beletten door een aantal onderzoeksgegevens achter te houden.

Twee Britse dermatologen hadden een soortgelijke ervaring.
Ze hadden een gedetailleerde toetsing uitgevoerd naar de effectiviteit van Teunisbloemolie bij atopisch eczeem. Uit beleefdheid stuurden ze een kopie van het collegiaal getoetste onderzoeksverslag naar de fabrikant, die daarop dreigde met een rechtszaak. Hoewel het artikel al bij de drukker lag, werd het nooit gepubliceerd. Pas twaalf jaar later trok de toezichthouder de verkoopautorisatie voor teunisbloemolie in.

Een Canadese onderzoeker die bezig was met het opstellen van richtlijnen stelde vast dat alle protonpompremmers in feite heel erg op elkaar lijken. Beleefdheidshalve stuurde ze bedrijven een concept van haar richtlijnen. Omdat die volgens AstraZeneca, de verkoper van Losec, onwettig waren, eiste het bedrijf dat de richtlijnen werden ingetrokken en dreigde het met een rechtszaak. Hoe kunnen richtlijnen onwettig zijn? Het ministerie van Volksgezondheid wilde niet beloven dat het haar advocatenkosten zou vergoeden.

De voorzitter van het Duitse Huisartsen Genootschap schreef samen met een collega uit de geneesmiddelencommissie van de Bundesärztekammer een artikel waarin ze eveneens concludeerden dat alle protonpompremmers op hetzelfde neerkwamen. Hun artikel was al geaccepteerd voor publicatie in het ‘Zeitschrift für Allgemeinmedizin’ toen het op het laatste moment werd ingetrokken.

De betreffende editie van het tijdschrift kwam daardoor met vertraging uit, maar de redacteuren waren vergeten de inhoudsopgave aan te passen. Daarin werd het artikel nog steeds aangekondigd, maar op de plek waar het was weg gecensureerd stond nu een advertentie…! De auteurs noemden het een intellectueel bankroet dat het tijdschrift had toegegeven aan de druk van Big Pharma. En natuurlijk hadden ze volkomen gelijk. We moeten weerstand blijven bieden aan druk en dreigementen. En nooit moeten we uit beleefdheid iets aan farmaceutische bedrijven laten zien dat zich nog niet in het publieke domein bevindt. Dreigementen zijn meestal toch niet veel meer dan bluf.

Niet altijd bluf..
Maar niet altijd is er sprake van bluf.. Toen er in een Canadese beoordeling werd geconcludeerd dat de verschillende statines grotendeels hetzelfde effect hebben, klaagde Bristol-Myers Squibb het onderzoeksbureau aan wegens ‘onverantwoordelijke onjuistheden’. Hoewel het bureau de zaak won, bedroegen de juridische kosten maar liefst 13% van het jaarlijkse budget, een bedrag dat overeenkwam met de winst die Bristol-Myers Squibb per dag op zijn statine maakte. De gerechtelijke aanklacht was een vorm van machtsmisbruik die in het Engels strategic lawsuit against public participation heet (slapp, ‘strategisch rechtsgeding tegen publieke participatie’).

Toen een Deense onderzoeker kritiek had op het feit dat vrouwen in de overgang hormonen krijgen voorgeschreven, dreigden farmaceutische bedrijven hem in brieven met een rechtszaak. Op dat moment was goed gedocumenteerd dat de hormoonpreparaten schadelijk waren. Een andere Deense onderzoeker publiceerde twee keer onderzoeksgegevens, die overtuigend aantoonden dat de nieuwere anticonceptiepillen, Yaz of Yasmin, tot meer bloedstolsels leidden dan oudere pillen. Collega’s die door Bayer waren betaald vielen hem daarop heftig aan. Ook financierde Bayer onderzoek waaruit moest blijken dat de nieuwere pillen niet gevaarlijk waren.
Doodsbedreigingen..
In 2008 werd een van mijn collega’s, Jens Lundgren, tijdens een internationaal aidscongres in Mexico City per sms met de dood bedreigd. Dat gebeurde een paar uur voordat hij een presentatie zou geven waarin hij zou laten zien dat ‘Abacavir’, een middel waarin GlaxoSmithKline £ 600 miljoen had gestoken, het risico op hartaanvallen bijna verdubbelde…! Vier maanden daarvoor had hij zijn resultaten gepubliceerd in het gezaghebbende medische tijdschrift ‘The Lancet’ en sindsdien was er al immense druk op hem uitgeoefend.

Lundgren beschreef hoe ‘we na de publicatie van ons onderzoek volledig werden verpletterd door de mediamachine van GSK’. En zelfs de organisatoren van het congres werden bedreigd door GSK. Zodra Lundgren zijn lezing had afgerond, ging hij meteen naar het vliegveld, geëscorteerd door 8 (!) lijfwachten. Drie jaar tevoren had het bijwerkingencentrum van de ‘WHO’, de wereldgezondheidsorganisatie, in Uppsala bij Glaxo aan de bel getrokken over de hartproblemen, maar het bedrijf bagatelliseerde de waarschuwing en stuurde een reactie die er in feite geen was.

Vlak voordat The Lancet het artikel publiceerde, stuurde Glaxo zijn investeerders een verklaring die het verband tussen abacavir en hartaanvallen bagatelliseerde. Het bedrijf schreef verrast te zijn door het aangetroffen verband en dat het door geen biologisch mechanisme kon worden verklaard. In zijn verklaring vermeldde Glaxo niet dat het bedrijf al drie jaar daarvoor was gewaarschuwd, noch dat eigen proeven op ratten en muizen hadden gewezen op een verband tussen het middel ‘Abacavir’ en degeneratie van hartweefsel.

In 2012 kwamen weer andere Deense onderzoekers in de problemen.
In een met publieke middelen gefinancierd onderzoek hadden ze aangetoond dat hydroxyethylzetmeel, een plasmavervangingsmiddel dat wordt gebruikt bij ernstige bloedvergiftiging, patiënten doodt en dat men die beter een goedkopere gebalanceerde zoutoplossing kan geven. Toen het onderzoek werd gepubliceerd in het ‘New England Journal of Medicine’, stuurden de advocaten van farmaceutisch bedrijf Fresenius Kabi AG het tijdschrift meteen een brief.

De advocaten schreven dat ‘Fresenius Kabi AG bereid is elke gepaste gerechtelijke actie te ondernemen om de economische schade vergoed te krijgen die het bedrijf heeft geleden (en zal lijden) ten gevolge van de incorrecte informatie die u en uw collega’s hebben verspreid.’ Ze eisten dat het artikel onmiddellijk werd ingetrokken en dat de informatie binnen twee dagen werd gecorrigeerd. Dit was volstrekt bespottelijk. Ergens in hun artikel hadden de auteurs ‘hes 130/0,4’ geschreven waar ze ‘hes 130/0,42’ hadden moeten schrijven.

Is iemand het verschil opgevallen? Als we ‘0,42’ afronden tot één getal achter de komma, krijgen we toch ‘0,4’? Waar het om draait is dat deze twee aanduidingen verwijzen naar twee nauwelijks verschillende versies van hydroxyethylzetmeel, verkocht door twee verschillende bedrijven, en dat de wetenschappers niet het product van Fresenius hadden onderzocht, maar het andere. Het getal ‘0,4’ verwijst naar de molaire substitutiegraad, die in dezelfde fles kon variëren van 0,38 tot 0,45 voor het product van Fresenius en van 0,40 tot 0,44 voor het product dat ze hadden onderzocht. Dit betekent dat de twee producten gelijkwaardig moeten worden geacht. Maar hoewel hydroxyethylzetmeel patiënten het leven kost, was Fresenius vastbesloten zijn product te verdedigen.

In hun brief stipten de advocaten aan dat ‘deze onjuistheid de lezers van het artikel misleidt. Ze brengt hen ertoe om de gemelde negatieve bijwerkingen van Tetraspan toe te schrijven aan Voluven. Voor Fresenius Kabi resulteert dit in aanzienlijk reputatieverlies en economische schade door misgelopen omzet.’ Opnieuw tamelijk bespottelijk, omdat zowel de samenvatting van het artikel als de paragraaf over de gebruikte onderzoeksmethode de naam van het geteste product noemen: ‘Tetraspan’, en niet ‘Voluven’. De pers reageerde verontwaardigd en het ziekenhuis kondigde aan de onderzoekers te zullen steunen als het tot een rechtszaak mocht komen. De onderzoekers trokken hun artikel niet in, maar publiceerden wel een erratum, waarmee de kous af was.

De hele affaire kwam neer op haarkloverij ad absurdum. Als ik iemand die Mark heet Jan noem, maak ik een fout, maar als ik zeg dat Mark 1,8 meter lang is in plaats van 1,82 meter, maak ik geen fout. Ik pas alleen een grovere precisiegraad toe, en dat is niet iets waar advocaten over gaan. Door alle media-aandacht voor de zaak was de reputatie van Fresenius Kabi, die het bedrijf juist zo geducht wilde beschermen, volledig naar de knoppen. De methoden van Fresenius werden omschreven als het uitsturen van een bende gangsters.

PROZAC…
In 2000 vroeg David Goldbloom, geneesheer-directeur van het ‘Centre for Addiction and Mental Health’ (camh) van de Universiteit van Toronto, aan psychiater David Healy uit Wales om te solliciteren naar een functie op zijn instituut. Twee maanden nadat Healy de functie had geaccepteerd, gaf hij op een conferentie die door zijn nieuwe instituut was georganiseerd een lezing. Daarin vertelde hij dat Prozac (fluoxetine), het antidepressivum van Eli Lilly en het bestverkopende geneesmiddel aller tijden, kon leiden tot zelfmoord. Een week later kreeg Healy een e-mail van Goldbloom, waarin deze schreef:

“Waar het op neerkomt, is dat uw persoonlijkheid volgens ons niet goed aansluit op een functie als hoofd van een academische onderzoeksprogramma dat stemmings- en angststoornissen als onderwerp heeft, en evenmin op de rest van de universiteit. […] Deze opvatting zagen we bevestigd tijdens uw recente optreden als academisch spreker. Als geleerde staat u op het gebied van de geschiedenis van de moderne psychiatrie in hoog aanzien, maar uw benadering is volgens ons niet verenigbaar met onze doelstellingen wat betreft de ontwikkeling van onze academische en klinische mogelijkheden.”

Omdat Lilly anderhalf miljoen dollar aan het centrum had gedoneerd, leidde het besluit om het functieaanbod aan Healy te herroepen in Canadese academische kringen tot veel tumult. James Turk, voorzitter van de Canadese vereniging van universitaire docenten, legde uit dat ‘ontwikkeling’ [in de e-mail] een eufemisme is voor ‘fondsenwerving’. Ik interpreteer het zo, dat als Healy zou worden aangesteld, het voor CAMH lastiger wordt om het benodigde geld binnen te halen om zijn onderzoeksprogramma’s voort te zetten.’ Een internationale groep artsen, onder wie twee Nobelprijswinnaars, publiceerde een open brief aan de rector van de universiteit. Daarin schreven ze dat ‘door de intrekking van het functieaanbod aan dr. Healy en de daaruit voortvloeiende krenking van zijn reputatie de principes van vrije meningsuiting en academische vrijheid ernstig zijn geschonden.’

Er stond veel op het spel. Vele miljarden..!
Alleen al in 2000 verdiende Lilly US$ 2,6 miljard aan Prozac. Het bedrijf had net voor elkaar gekregen dat het middel onder een nieuwe naam (Sarafem) en in een nieuwe verpakking mocht worden verkocht voor ernstige premenstruele psychische klachten… Hoewel het patent voor Prozac op het punt stond te verlopen, kon het middel op deze manier tot 2007 winst blijven genereren.

Healy’s bevindingen waren niet nieuw. Zes maanden eerder had Healy zijn bedenkingen al gepubliceerd in het Hastings Center Report, wat voor Eli Lilly aanleiding was om zijn steun aan het Hastings Center in te trekken. Geld van de farmaceutische industrie bevindt zich overal, als een uitgezaaid kankergezwel. dat onze samenleving en onze vrijheid van meningsuiting VOLLDIG dreigt te vernietigen.

Healy vermoedt dat ene Charles Nemeroff achter de herroeping zat. Nemeroff had ook als aandeelhouder sterke banden met fabrikanten van SSRI’s die waren aangeklaagd in rechtszaken waarin Healy getuige-deskundige was geweest. Nemeroff had de conferentie in Toronto bijgewoond; de volgende dag meldde hij op een andere bijeenkomst van psychiaters dat Healy zijn baan kwijt was, nog voor Healy het zelf wist..

Nemeroff stelde zich vijandig op tegenover Healy’s werk. Een jaar eerder had hij hem gehekeld over een onderzoek waaruit was gebleken dat twee op de twintig gezonde vrijwilligers die sertraline slikten suïcidaal werden.³⁹ Volgens Healy had Nemeroff gezegd dat Healy niet het recht had dergelijke conclusies te publiceren. Verder zou het volgens Nemeroff irrelevant zijn wat psychiaters deden: bedrijven moeten verantwoording afleggen aan hun aandeelhouders en winst was waar het allemaal om draaide.

Schandalige fraude…!
David Healy heeft meer dan wie dan ook geschreven over hoe schandalig Big Pharma heeft gefraudeerd bij haar onderzoek en marketing van ssri’s. Hij beschrijft dat bij zo’n tien van zijn artikelen uitgevers een muur van juridische bezwaren opwierpen, zelfs het tijdschrift Index on Censorship. Een andere auteur, die een boek had geschreven over de risico’s op suïcidaal en moorddadig gedrag, werd door Lilly in maar liefst vijftig landen bedreigd met gerechtelijke aanklachten.

Onder het publiek dat naar een lezing luistert, kan de farmaceutische industrie haar vriendjes posteren. Ze doen hun werk als informanten onder een dictatuur, die hun observaties over de staatsvijand rapporteren aan de instanties. Door een beroep op de wet openbaarheid bestuur kreeg Healy inzage in een document waarin Lilly zijn spionnen instrueerde ‘bij alles wat hij zegt nauwkeurig te letten op uitlatingen waarvoor we hem kunnen aanklagen’.

Ook lijkt Lilly gedreigd te hebben zijn Britse vestiging te zullen sluiten als het middel ‘Zyprexa’ niet prominent zou figureren in de richtlijnen van het National Institute for Health and Care Excellence (nice), het Britse instituut dat voorlichting geeft aan patiënten..!

Nancy Olivieri van het kinderziekenhuis van de Universiteit van Toronto werd ontslagen nadat ze haar bedenkingen had geuit over de bijwerkingen van een geneesmiddel dat ze aan het onderzoeken was. Op dat moment was de universiteit in onderhandeling met Apotex, het bedrijf dat bij Olivieri’s onderzoek was betrokken, over een donatie van US$ 20 miljoen. Apotex diende een aanklacht tegen haar in. Volgens het bedrijf had Olivieri een vertrouwelijkheidsclausule geschonden, die ze had ondertekend toen ze aan haar onderzoek begon.

Deze twee affaires aan de Universiteit van Toronto illustreren welke risico’s universiteiten lopen als ze te veel vertrouwen op de ‘filantropie’ van het bedrijfsleven. Wanneer decanen en andere universiteitsbestuurders vooral worden gewaardeerd om hun vermogen van bedrijven enorme sommen donorgeld los te krijgen, hoeven klokkenluiders en andere critici van geneesmiddelen op niet veel steun te rekenen.

Fraude met uiversitaire studies..
Een andere affaire die zich eveneens op een universiteit afspeelde, vond in 2005 plaats op de Universiteit van Sheffield in Engeland. Aubrey Blumsohn was de eerste auteur van twee artikelen over het middel ‘Actonel’ (risedronaat), een middel tegen osteoporose (botontkalking) dat door Procter & Gamble op de markt werd gebracht. Procter & Gamble belette hem echter zijn eigen, volledige onderzoeksresultaten in te zien, hoewel die onder zijn naam zouden worden gepubliceerd..! Daarbij had Aubrey Blumsohn zijn bedenkingen over de interpretatie ervan. De onderzoeksdecaan van de universiteit, Richard Eastell, die tevens lid was van de adviescommissie van het bedrijf en in voorbije jaren universitaire onderzoeksbeurzen van het bedrijf had losgekregen, maande echter tot ‘behoedzaamheid’..

Maar alleen tegenover het bedrijf, leek het. Tegenover Blumsohn ging hij helemaal niet behoedzaam te werk: toen die twee jaar later dreigde medische journalisten over de affaire in te lichten, werd hij door de universiteit geschorst. Heimelijk maakte Blumsohn echter een geluidsopname van een gesprek met Eastell, waarin deze zei dat ‘het enige wat we voortdurend in de gaten moeten houden onze relatie met P & G is.’ Procter & Gamble had Blumsohn gezegd dat een ghostwriter vertrouwd was met de ‘kernboodschappen’ die het bedrijf over het geneesmiddel wilde uitdragen.

Het besluit om de onderzoeksgegevens niet met Blumsohn te delen verdedigde Procter & Gamble op zielige en zelfs ironische wijze. Als het de gegevens wel zou delen, kon het bedrijf naar eigen zeggen niet langer laten zien dat het ‘een waarachtig partner bij wetenschappelijke ondernemingen’ kan zijn. Daartegenover staat Blumsohn, die in een brief aan Eastell had verklaard dat men ‘van geen enkele zichzelf respecterende wetenschapper kan verwachten dat hij conclusies publiceert die zijn gebaseerd op onderzoeksresultaten die hij niet vrij en volledig kan inzien’.

Eastell had enig begrip voor dit standpunt, omdat er in het verleden ook onder zijn naam over het geneesmiddel was gepubliceerd en men zich afvroeg hoeveel gegevens over het middel hij toen had mogen inzien. Eastell moest later toegeven dat zijn aanvankelijke verklaring – dat hij en de andere auteurs alle onderzoeksgegevens hadden mogen inzien – onjuist was. Voor deze leugen moest hij voor het medisch tuchtcollege verschijnen. Pas toen Blumsohn na talloze pogingen uiteindelijk een beperkt aantal gegevens mocht inzien, met inbegrip van de belangrijkste grafieken, bleek dat 40% van de gegevens daaruit was verwijderd en ‘bleek alles wat ons verteld was gewoon nonsens te zijn geweest’.

Blumsohn werd geschorst omdat ‘zijn handelwijze tijdens de afgelopen maanden volledig onverenigbaar is met de plichten die zijn functie met zich meebrengt’. De universiteit had net zo goed de ontslagbrief kunnen kopiëren die David Healy ontving toen hij in Toronto de laan werd uitgestuurd. In gewone taal betekenen beide hoogdravende verklaringen het volgende: ‘Als je je niet voor de belangen van Big Pharma wilt prostitueren, ben je hier niet welkom.’

En het verhaal gaat gewoon door..
De Britse cardioloog Peter Wilmshurst speelde een cruciale rol bij een onderzoek dat bestudeerde of migrainepatiënten er baat bij konden hebben als het foramen ovale in hun hart met een medisch implantaat werd afgesloten. De cardiologen die de implantaten inbrachten waren ook degenen die beoordeelden of de opening in het hart succesvol was afgesloten.

Daardoor waren de resultaten bevattelijk voor positieve bias, maar toch stelden ze teleur. De stuurgroep voor het onderzoek was er niet gelukkig mee dat er geen onafhankelijke toetsing van de uitkomst plaatsvond, maar werd teruggefloten door farmaceutisch bedrijf nmt, de sponsor van het onderzoek.

Onafhankelijk van elkaar beoordeelden Wilmshurst en een andere cardioloog de uitkomst. Beiden kwamen tot veel negatievere resultaten dan wat er in maart 2008 was gepubliceerd, in het tijdschrift ‘Circulation’, met Andrew Dowson als eerste auteur. Hoewel hij het tegenover de ethische commissie schriftelijk had ontkend, bezat Dowson aandelen in NMT.

Verder zei hij dat hij verbonden was aan een bekend ziekenhuis, terwijl hij zijn patiënten in zijn particuliere praktijk had behandeld. Daarnaast bleek al snel dat Dowson ook een artikel had gepubliceerd, waarbij hij Wilmshurst als coauteur had opgegeven; maar dat Wilmshurst nooit onder ogen had gehad.

In het Circulation-artikel werden slechts vier resterende niet-normale bloedstromen in het hart vermeld, terwijl de twee beoordelaars er 27, respectievelijk 33 aantroffen. Wilmshurst en een collega hadden tezamen meer dan 30% van de patiënten aan het onderzoek bijgedragen en een substantieel deel van het artikel geschreven. Maar toen het artikel voor publicatie was geaccepteerd, weigerden zij hun handtekening te zetten onder de copyrightovereenkomst met het tijdschrift.

Want… Daarin stond namelijk dat zij de onderzoeksgegevens hadden ingezien en verantwoordelijkheid namen voor de integriteit ervan, terwijl ze alleen de gegevensanalyse hadden ingezien, niet de gegevens zelf.

Het werk van Wilmshurst was de aanleiding geweest voor het onderzoek, hij was een van de voornaamste onderzoekers geweest, hij had een belangrijke rol gespeeld bij de onderzoeksopzet, hij had een groot deel van het artikel geschreven en hij was lid geweest van de stuurgroep, maar zijn naam werd nergens in het artikel vermeld, zelfs niet in het dankwoord. Daarentegen werd een prominent cardioloog die kort voor het begin van het onderzoek was overleden wel als auteur opgevoerd: een zeldzaam geval van iemand die met recht een ghostwriter heet. Ook na zijn overlijden bleek hij nog mee te kunnen schrijven aan een ingezonden brief aan ‘Circulation’, die een reactie was op de kritiek op het onderzoek, hoewel Wilmshurst aan de redactie had doorgegeven dat de cardioloog al vijf jaar dood was.

Waarheid blijkt te worden aangeklaagd voor laster en smaad.
Toen Wilmshurst de problemen met het onderzoek op een congres ter sprake bracht en er een interview over gaf, werd hij door nmt bij het High Court in Londen aangeklaagd wegens laster en smaad. NMT is weliswaar een Amerikaans bedrijf, maar Engeland heeft de slechtste lasterwetgeving ter wereld, die daders beschermt in plaats van klokkenluiders..!

De Engelse wetenschapsauteur Simon Singh schreef in 2008 in ‘The Guardian’ dat het Britse Genootschap voor Chiropraxie zonder problemen een neptherapie kan promoten, omdat het Genootschap pretendeert kinderen te kunnen behandelen die lijden aan spijsverterings-, slaap- of eetproblemen, of terugkerende oorontstekingen, astma of langdurige huilbuien. Vervolgens moest hij zich 44 weken aaneengesloten bezighouden met een aanklacht wegens smaad.

Later schreef hij dat ‘wat betreft vrijheid van meningsuiting en toegang tot informatie onze natie hard op weg is de Europese tegenhanger van China te worden’. Ook schreef hij dat Wilmshurst onder enorme druk kwam te staan door het tijdstip waarop hij zijn aanklacht ontving: op vrijdag 21 december 2007 om 17:09 uur, negen minuten nadat de meeste advocatenkantoren hun deuren hadden gesloten vanwege de feestdagen. Pas in het nieuwe jaar kon Wilmshurst juridische bijstand krijgen. Negen maanden na publicatie van het artikel in Circulation waren Wilmshursts advocatenkosten al opgelopen tot bijna £ 60.000. De enige reden dat de rechtszaak niet doorging was dat NMT bankroet ging.

SmithKline laat zich van zijn beste kant zien.
Toen de nieuwe voorzitter van het Amerikaanse Diabetesgenootschap, John Buse, zich in 1999 bezorgd had uitgelaten over de cardiovasculaire veiligheid van rosiglitazon, zeiden vertegenwoordigers van SmithKline Beecham dat ‘er binnen het bedrijf mensen zijn die mijn handelwijze lasterlijk genoeg vonden om me aansprakelijk te stellen voor verlies in marktkapitalisatie [beurswaarde]’.

Toen Buse tijdens een symposium een aantal kritische vragen had gesteld, suggereerde Tadataka Yamada, de man die bij GlaxoSmithKline verantwoordelijk was voor onderzoek en ontwikkeling, om ofwel ‘Buse aan te klagen wegens moedwillige belastering van ons product, ook nadat we hem met de feiten hebben geconfronteerd’ ofwel ‘een goed gepland offensief in gang te zetten voor Avandia’. Vervolgens belde Yamada het hoofd van de afdeling waar Buse werkte.

Glaxo eiste dat Buse een door het bedrijf opgestelde brief zou ondertekenen waarin hij zich niet langer bezorgd verklaarde over de cardiovasculaire risico’s van het middel ‘Avandia’. Interessant is wat Buse bewoog om zijn handtekening te zetten onder een brief die zo strijdig was met zijn overtuiging. Hoe het ook zij, nadat Buse de brief had ondertekend, verwezen functionarissen van Glaxo er zonder scrupules naar als zijn ‘herroepingsbrief’. Hiermee hoopten ze onder meer in de gratie te komen bij een financieel adviesbureau dat producten van Glaxo aan het evalueren was voor investeerders.

Ook andere artsen die ongemakkelijke vragen opwierpen werden door het bedrijf geïntimideerd. In 1999 begon een arts uit Maryland zich zorgen te maken toen verscheidene van haar patiënten die ‘Avandia’ slikten, symptomen ontwikkelden van congestief hartfalen. Een toetsing van de gegevens van alle patiënten leerde haar dat een onverwacht hoog percentage van hen dit probleem had.

Ze maakte de fabrikant hierop attent, maar die eiste per brief dat de geneesheer-directeur van haar ziekenhuis haar verbood om over het probleem te spreken, aangezien congestief hartfalen geen bewezen bijwerking van het geneesmiddel was. De arts voelde zich ‘uiterst geïntimideerd’ door de brief en door wat zij zag als impliciet dreigen met een rechtszaak. Ze was van plan geweest om haar bevindingen te publiceren, maar nadat het ziekenhuis de brief had ontvangen, reageerde een van haar beoogde medeauteurs, een epidemioloog, niet langer op haar e-mails, waarmee publicatie onmogelijk werd.

Tot slot, last but not least..
Eerder al besprak ik het tamelijk non-controversiële onderzoek dat we in 2006 in JAMA publiceerden, waarin we onderzoeksprotocollen van de farmaceutische industrie vergeleken met de gepubliceerde verslagen. Onze conclusie was dat academici over het algemeen met gebonden handen met de farmaceutische industrie samenwerken, iets waar geen enkele van de publicaties melding van maakte.

Toen ik ons artikel in het Deens had vertaald en het had gepubliceerd in het ‘Ugeskrift for Læger’, het tijdschrift van het Deense Medische Genootschap, verklaarde het Deense Genootschap van de Farmaceutische Industrie in een krant dat het ‘geschokt en woedend was over de kritiek’, en dat het zich er niet in herkende. Toch weet het Genootschap heel goed hoe de bedrijven die het als leden heeft hun onderzoeksprotocollen opstellen en dat onze bevindingen correct waren.

Niettemin diende het een ongegronde aanklacht tegen ons in, waarin het ons beschuldigde van wetenschappelijk wangedrag en van het moedwillig verdraaien van onderzoeksresultaten. Het Genootschap stuurde kopieën van zijn brieven naar het management van het Rigshospitalet (het ziekenhuis in Kopenhagen waar vier van ons werkten). En ook naar de overkoepelende organisatie van Kopenhaagse ziekenhuizen, de centrale commissie voor wetenschappelijke ethiek, het Deense Medische Genootschap, de Deense toezichthouder op de geneesmiddelen, het ministerie van Volksgezondheid, het ministerie van Wetenschappen en het tijdschrift van het Deense Medische Genootschap.

Het Genootschap spaarde allen onze koningin en onze minister-president.. Ook zelfs nadat wij waren vrijgesproken, bleef het Deense Genootschap van de Farmaceutische Industrie staande houden dat we ons schuldig hadden gemaakt aan wangedrag. Besef heel goed, dat de leugens nooit ophouden. We beschreven deze hele affaire in een verslag, maar de advocaat van het British Medical Journal (BMJ) was ook weer beducht voor mogelijke rechtsvervolging, en daarom werd ons verslag bewerkt tot een door een journalist geschreven artikel.

* * *

x

Heb je interesse in het hele boek?

Klik op deze banner en je bent rechtstreeks bij onze bookshop.

Gebruik de code ‘DL’ voor toezending van het boek, zonder verzendkosten!